Zašto je BiH stanica za Čečene u bijegu od mobilizacije?

Čečeni, državljani Rusije, koji pokušavaju da se domognu Evropske unije (EU) sve češće koriste Bosnu i Hercegovinu (BiH) kao tranzitnu zemlju.

Dok su prethodnih godina pokušavali da dođu do teritorije EU preko Bjelorusije pa kasnije Poljske, posljednjih mjeseci bježe zbog rata u Ukrajini, i straha od mobilizacije.

U BiH stižu avionima iz Rusije preko Turske do Sarajeva, Tuzle ili Banjaluke.

Grupa ruskih državljana iz Čečenije i Ingušetije je 29. decembra protjerana iz BiH, kada su odletjeli sa sarajevskog aerodroma u Istanbul.

Dan ranije su stigli u BiH, oduzeta su im dokumenta te su, uključujući i malu djecu, držani zatvoreni skoro cijeli dan.

Iz Granične policije BiH je za Radio Slobodna Evropa (RSE) rečeno da je utvrđeno da te osobe “zloupotrebljavaju bezvizni režim BiH i Rusije” te da ne ispunjavaju uslove za ulazak u zemlju.

“Utvrđeno je da nisu imali povratne karte”, naveo je savjetnik direktora policije Svevlad Hofman kao jedan od razloga što im nije omogućen ulazak u BiH.

Tri dana ranije, 27. decembra, grupa od oko trideset Čečena je boravila na Graničnom prelazu Maljevac između BiH i Hrvatske. Za RSE su rekli da im je cilj da uđu u Hrvatsku, te da traže politički azil.

Svi posjeduju ruske pasoše, a bezvizni režim između Rusije i BiH je i dalje na snazi, iako BiH kao zemlja kandidatkinja ima obavezu da vizni režim uskladi sa režimom EU. Vijeće EU je u septembru suspendovalo olakšani vizni režim za ruske državljane zbog agresije Rusije na Ukrajinu.

“Od 1. novembra do 25. decembra u BiH je ušlo 1.654 državljana Rusije, dok ih je izašlo 944.”

– Granična policija BiH

Prema podacima Rosstata, ruskog državnog zavoda za statistiku, od januara do avgusta 2022. godine u inostranstvo je otišlo 948 stanovnika Čečenije, skoro tri puta više nego u istom periodu 2021. godine.

Ne navodi se broj odlazaka nakon poziva na “djelimičnu” mobilizaciju, koju je predsjednik Rusije Vladimir Putin proglasio 21. septembra.

Čečenija i Ingušetija su autonomne republike u sastavu Rusije. To su regije sa najvećom autonomijom u zemlji podijeljenoj na 83 federalna subjekta.

Problemi na novoj ruti

Zbog straha od mobilizacije, Čečeni sa svojim porodicama u velikim brojevima bježe ka Kazahstanu, Gruziji i EU.

Ipak, bijeg od mobilizacije nije pravni osnov za dobijanje političkog azila ni u jednoj od ovih zemalja, zbog čega aktivisti strahuju da Čečeni neće moći da dobiju boravišne dozvole – a moguće su i deportacije.

Čečeni koji su preko Maljevca ove sjedmice htjeli ući u Hrvatsku, prema Ministarstvu bezbjednosti BiH su u zemlju ušli legalno i njihov broj je “kontrolisan”. Iz Ministarstva unutrašnjih poslova Hrvatske su rekli za RSE da nikome ko je zatražio međunarodnu zaštitu nije odbijen ulazak u zemlju.

Hrvatska policija je odbacila kao insinuacije, navode da se pristup sistemu azila omogućava samo pojedinoj kategoriji ruskih državljana i to određene konfesionalne pripadnosti.

Početkom novembra, “Kavkaz.Realii”, Sjevernokavkaski servis RSE je objavio da je Hrvatska u deportacionom kampu zadržala oko 50 Čečena koji su na njeno tle stigli preko Balkana, što zvanični Zagreb nije komentarisao.

Ipak, nakon pritužbi na njihov tretman, predstavnici Hrvatskog državnog tužilaštva su posjetili čečenske migrante, nakon čega se “situacija vratila u normalu”.

Sud u Hrvatskoj je 21. novembra počeo sa razmatranjem prvih predmeta o protjerivanju čečenskih izbjeglica koje su stigle u tu zemlju.

Jedina opcija deportacija?

Svojim sunarodnicima jedino mogu da pruže pravnu pomoć i konsultacije, kaže Muhamed Abdurahmanov, iz “Vayfonda, čečenskog udruženja za ljudska prava sa sjedištem u Švedskoj.

Navode da je često jedina opcija koja im se nudi – deportacija u Rusiju.

“Na primjer, ako stignu na teritoriju evropskih država, možemo se prijaviti u korist podnosioca, nakon što smo prvo provjerili njegov slučaj”, kaže Abdurahmanov za Kavkaz.Realii.

On ističe da za izbjegle iz Čečenije nema posebnih savjeta, sem da upoznaju vlasti nove države sa svojim problemom, da angažuju advokata, te da kontaktiraju organizaciju za zaštitu ljudskih prava, po mogućnosti lokalnu.

Osnivač “Asocijacije Čečena Evrope” Aslan Murtazalijev, takođe dobija veliki broj zahtjeva za pomoć od čečenskih migranata.

“Oni koji su negdje u tranzitnim zemljama treba da se obrate predstavnicima naše dijaspore na njihovoj lokaciji, a oni će pomoći u daljim procesima. Moramo kontaktirati aktiviste i uključiti advokate kako bi migracione vlasti preduzele hitne mjere”, kaže on za Kavkaz.Realii.

Aktivista za ljudska prava i advokat Abubakar Jangulbajev, u razgovoru za Kavkaz.Realii naglašava da se njemu za pomoć najčešće obraćaju građani koji su protiv rata, ali i predstavnici snaga bezbjednosti.

“Od objave mobilizacije konsultovao sam 57 ljudi, pomogao u pisanju 22 ostavke iz agencija za provođenje zakona. Sedam ljudi je preko mene uspjelo da se preseli iz Rusije u Bjelorusiju, Gruziju i Kazahstan. Dvoje od njih, nažalost, vratili su se u Rusiju”, kazao je Jangulbajev.

Ubrzo nakon objave mobilizacije, počeli su da pristižu apeli sunarodnika za pomoć, kaže Kizir Sulejmanov, predstavnik čečenskog separatističkog pokreta koji živi u Njemačkoj. Ističe da se uglavnom radi o mlađim osobama.

“Oni koji me kontaktiraju nikada nisu nigdje služili i nikada nisu bili bliski sa Kadirovljevom vladom. Prema njihovim pričama, nekoliko ljudi u vojnim uniformama dolazi do vas, uruči vam poziv i obaveže vas da idućeg jutra dođete na regrutnu komisiju”, pojašnjava Sulejmanov.

Stara ruta preko Bjelorusije

Članice EU Poljska, Litvanija i Letonija izgradile su tokom 2022. zidove na granici s Bjelorusijom, kako bi spriječile migrante u pokušaju ilegalnog ulaska.

Krajem 2021. godine, tokom krize na bjelorusko-poljskoj granici, migranti iz Čečenije su bili među onima koji su pokušali da uđu u Poljsku.

Slična situacija je bila i 2016. godine, kada su izbjeglice sa sjevernog Kavkaza, koje su htjele u Evropu, napunile željezničku stanicu u Brestu – na zapadu Bjelorusije.

Nekoliko stotina čečenskih porodica tada je stalno boravilo u tom pograničnom gradu, a njihov broj je u jednom trenutku dostigao tri hiljade. I kada je počela pandemija COVID-19 i put u Evropu zatvoren, oni nisu napustili Brest.

U julu 2021. godine Evropski sud za ljudska prava osudio je politiku poljskih graničara, koji su sistematski odbijali ulazak čečenskim izbjeglicama sa teritorije Bjelorusije.

Prema tom sudu, oni su prekršili nekoliko članova Evropske konvencije o ljudskim pravima tako što su više puta vraćali tražioce azila u Bjelorusiju 2017. godine.

Sud je dosudio odštetu u iznosu od 34.000 eura za 13 podnosilaca predstavke čečenskog porijekla.

Pritisci u Čečeniji

Iako je mobilizacija u Ruskoj Federaciji zvanično okončana 1. novembra, i dalje pristižu izvještaji o prisilnoj regrutaciji stanovnika Čečenije za rat u Ukrajini, piše Kavkaz.Realii.

Hizir Sulejmanov je rekao da je mobilizacija u Čečeniji selektivna, te da su bivši čečenski pobunjenici koji su učestvovali u dva rata s Rusijom 1990-ih i ranih 2000-ih i njihovi rođaci posebno na meti.

Čečenski aktivisti izvještavaju da su ljudi koji su u prethodnim mjesecima podnijeli zahteve za strane pasoše i rođaci ljudi koji su govorili protiv mobilizacije takođe na meti prilikom uručenja poziva.

Nakon što su u granatiranju u Hersonskoj oblasti 24. oktobra poginule desetine Čečena, lider te zemlje Ramzan Kadirov se oglasio na Telegramu i predložio dramatično povećanje broja ljudi za rat u Ukrajini.

Tada je rekao da Čečenija ima 1,6 miliona ljudi, te da se najmanje 300 ili 400 hiljada može poslati u rat.

Prema zvaničnoj statistici iz 2021, ova ruska autonomna republika ima 1,51 milion stanovnika, od čega 420 hiljada penzionera i 551 hiljadu djece.

Kadirov ima podršku Kremlja i agresivni je zagovornik ruske invazije na Ukrajinu.

Izjavljivao je da Čečeni u Ukrajini “brane svoju vjeru i vrijednosti”, te da su ruski komandanti u Ukrajini “strašljivi i uzdržani” u vođenju rata.

Njegova 15-godišnja vladavina je obilježena obimnim kršenjima ljudskih prava.