Šta treba znati o masakru na sarajevskoj pijaci Markale?

Milorad Dodik, predsjednik Republike Srpske i vladajućeg Saveza nezavisnih socijaldemokrata, dva puta u dva dana negirao je da su masakr na sarajevskoj pijaci Markale 5. februara 1994. godine počinile snage Sarajevsko-romanijskog korpusa Vojske Republike Srpske.

Sarajevo je bilo pod opsadom Vojske Republike Srpske 1.425 dana, od 6. aprila 1992. godine do 29. februara 1996. godine.

Na gradskoj tržnici u središtu glavnoga grada Bosne i Hercegovine je 5. februara 1994. godine ubijeno 68 i ranjeno 144 ljudi.

Iduće godine, 28. avgusta 1995. godine ubijeno je 43 i ranjeno 84 ljudi.

Od 30. avgusta do 14. septembra 1995. godine avioni NATO-a počeli su niz napada na odabrane ciljeve u Bosni i Hercegovini koje je držala Vojska Republike Srpske. Učestvovale su vojske osam zemalja: SAD-a, UK-a, Francuske, Nizozemske, Njemačke, Turske, Italije i Španije.

“Iako je pokrenuta kao odgovor na granatiranje sarajevske tržnice koje je izvela Vojska bosanskih Srba operacija Namjerna sila (Deliberate Force) bila je kulminacija događaja i povezanog planiranja tokom dugog perioda”, saopćio je tad NATO.

Na Dodikove izjave, u kojima je negirao presuđeni ratni zločin, reagirala je Ambasada Sjedinjenih Američkih Država u BiH koja je u saopćenju 6. februara naglasila da su “činjenice o napadu na Markale dobro utvrđene i nepromjenjive”.

Dodik je nakon toga ponovio da “nikada nije nedvosmisleno dokazano ko je počinio zločin nad civilima na pijaci Markale 1994. i 1995. godine”.

Šta je utvrdio Međunarodni sud u Hagu?

Većina članova Žalbenog vijeća Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (ICTY) u procesu Stanislavu Galiću je zaključila da je “minobacačka granata koja je prouzrokovala eksploziju ispaljena s područja pod kontrolom Sarajevsko-romanijskog korpusa”.

Galić je bio komandant tog korpusa Vojske Republike Srpske u periodu od 10. septembra 1992. do 10. avgusta 1994. godine.

On je 30. novembra 2006. godine osuđen na doživotnu zatvorsku kaznu. To je prva maksimalna kazna izrečena pred tim sudom.

U presudi se, pored ostalog, navodi da snajperski napadi i granatiranje civilnih ciljeva ”nisu bili pojedinačni incidenti, već su predstavljali rasprostranjenu ili sistematsku kampanju”.

Dragomir Milošević, koji je naslijedio Galića na mjestu komandanta Sarajevsko-romanijskog korpusa Vojske Republike Srpske, od avgusta 1994. do kraja rata, osuđen je 12. novembra 2009. pred sudom u Hagu na 33 godine zatvora.

Prvostepenom presudom Milošević je osuđen i za drugi masakr na Markalama počinjen 28. avgusta 1995. godine za koji je u presudi navedeno da je “jedan od najgnusnijih”.

Pravosnažnom presudom oslobođen je odgovornosti za taj zločin.

Haški sud je u presudi Dragomiru Miloševiću utvrdio da je tokom ovog perioda komandant bio Čedomir Čedo Sladoje, koji je izdavao naređenja umjesto Miloševića. Sladoje danas živi u Beogradu i nije optužen za taj zločin.

Radovan Karadžić, bivši predsjednik Republike Srpske, pred Mehanizmom za međunarodne krivične sudove (MMKS), koji je naslijedio Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju, pravosnažno je 20. marta 2019. godine osuđen na doživotnu kaznu zatvora.

U presudi se navodi prvi masakr na Markalama iz 1994. godine, u dijelu koji govori o teroriziranju građana Sarajeva.

Haški sud je u presudi Karadžiću, naveo da je “granata ispaljena od strane Sarajevsko-romanijskog korpusa (SRK) na liniji sukoba u području Mrkovića, mjesta koje se nalazi sjeverno do sjeveroistočno od Markala, gdje je SRK držao minobacače 120 milimetara”.

U presudi Ratku Mladiću, komandantu Vojske Republike Srpske, koji je 8. juna 2021. godine pred sudom u Hagu osuđen na doživotni zatvor, za oba masakra se navodi da su “granatiranja izvršile snage Sarajevsko-romanijskog korpusa”.

U dijelu presude Mladiću o drugom granatiranju Markala 28. avgusta 1995. godine citira se njegov telegram komandi UNPROFOR-a u Zagrebu, odnosno generalu Bernardu Janvieru.

Mladić je ovaj telegram poslao 5. septembra 1995. godine i u njemu naveo da su za granatiranje Markala odgovorni “muslimanska strana”, “stručnjaci obavještajne službe jedne strane sile”, te da je “događaj insceniran”.

Momčilo Krajišnik, ratni predsjednik Narodne skupštine Republike, osuđen je 17. marta 2009. na 20 godina zatvora pred sudom u Hagu za ratne zločine, pored ostalog, i na području Sarajeva. Masakri na Markalama se ne spominju izričito u presudi .

Biljana Plavšić se 2. oktobra 2002. izjasnila krivom za progone nesrpskog stanovništva, pored ostalog, i na području Sarajeva, te je 27. februara 2003. osuđena pred sudom u Hagu na 11 godina zatvora.

Koliko vojnika je brojao Sarajevsko-romanijski korpus?

Richard Philipps, ekspertni svjedok, uradio je dvije vojne analize, a koje su sudska vijeća prihvatila u više postupaka vođenih u Haškom tribunalu.

Prema toj analizi, korpus je brojao od 18-20 hiljada pripadnika.

Philipps je sačinio i listu od oko 160 oficira tog korpusa.

Koliko je osoba osuđeno za zločine na području Sarajeva?

Prema podacima sa službene stranice, za zločine na području Sarajeva pred državnim Sudom BiH osuđeno je deset pripadnika Vojske Republike Srpske.

To su Veselin Vlahović (42 godine zatvora), Dragan Damjanović (20), Saša Baričanin (18), Branko Vlačo (15), Zoran Dragičević (13), Goran Damjanović (12), Jovo Tintor (11), Zoran Damjanović (10), Rade Veselinović (sedam) i Savić Slavko (osam godina zatvora).

Prema podacima dostupnim na stranicama Kantonalnog suda u Sarajevu (Federacija BiH) i Okružnog suda u Istočnom Sarajevu (Republika Srpska), za zločine na području Sarajeva osuđeno je još najmanje 20 osoba. Izrečene su im zatvorske kazne u rasponu od godine i pol do 15 godina zatvora.

Borislava Heraka, pripadnika Vojske Republike Srpske, snage Armije RBiH su uhapsile tokom rata. Okružni vojni sud u Sarajevu osudio ga je 1993. godine na 20 godina zatvora za zločine na području sarajevske općine Vogošća. Herak je prva osoba osuđena za genocid.

Za granatiranje Markala niko nije osuđen pred lokalnim sudovima.

Negiranje zakonski kažnjivo

Visoki predstavnik u BiH Valentin Inzko, koristeći Bonnske ovlasti, nametnuo je 23. jula 2021. godine dopune u Krivičnom zakonu BiH.

Kaznom zatvora od šest mjeseci do pet godina kaznit će se onaj ko javno odobri, porekne, grubo umanji ili pokuša opravdati zločin genocida, zločin protiv čovječnosti ili ratni zločin utvrđen pravomoćnom presudom bilo kojeg domaćeg ili međunarodnog suda.

Po ovim odredbama krivično je prijavljeno više osoba, među njima i Milorad Dodik, ali do 1. februara 2023. nije potvrđena nijedna optužnica.