Kako se prikuplja novac za zaštitu od prirodnih nesreća u Federaciji BiH?

Za Jablanicu 30 hiljada evra godišnje, za Centar Sarajeva više od osam miliona. Tako se, prema važećim zakonima, dijele namjenska sredstva za zaštitu od prirodnih i drugih nesreća u Federaciji Bosne i Hercegovine.

Od svake isplaćene neto plate u ovom bh. entitetu, za ove svrhe se uplaćuje 0,5% – minimalno 1,5 evra po zaposlenom. Sve se plaća na jedinstveni račun, od čega 20% ide entitetu, 30% kantonima, a 50% opštinama.

Opštine dobijaju novca u zavisnosti od toga koliko uplaćuju na račun, pa su onda bogatije lokalne zajednice, i one sa više stanovnika, automatski u boljem položaju.

Tako da u trenutnoj situaciji, kada su Jablanica, Konjic i Fojnica teško pogođeni poplavama, ove opštine mimo redovnog budžeta mogu računati na eventualnu pomoć kantonalne ili federalne vlasti.

Opštine taj novac mogu koristiti, između ostalog, za opremanje, obučavanje i rad službe civilne zaštite, prilagođavanje zaštitnih objekata, saniranje štete nakon nesreće.

Federacija BiH i kantoni ne smiju direktno finansirati rad uprave civilne zaštite iz ovih sredstava, ali mogu finansirati rad štabova civilne zaštite, organa koji se osnivanju samo u vanrednim situacijama.

Na godišnjem nivou, na osnovu ove naknade, u budžete na svim nivoima vlasti se sliju desetine miliona maraka. Prema izračunu Radija Slobodna Evropa (RSE), u posljednjih 10 godina po ovom osnovu je sakupljeno više od pola miljarde maraka (više od 255 miliona evra).

Kako sistem funkcioniše?

Ove godine, Kanton Sarajevo je iz sredstava dobijenih od naknade izdvojio 1.880.000 maraka (oko 960 hiljada evra) za opremanje opštinskih civilnih zaštita, rekao je za Radio Slobodna Evropa (RSE) Dženan Brkanić, načelnik Kantonalne uprave civilne zaštite Kantona Sarajevo.

“To je samo za opremanje, plus mi sufinansiramo preventivne mjere, znači klizišta i riječna korita, tako i tu izdvajamo značajna sredstva”, kazao je Brkanić.

On pojašnjava da se ovaj budžet koristi namjenski, za sve od obuke do otklanjanja posljedica nesreća. Podsjeća da je kantonalni nivo nakon poplava 2021. u Sarajevu odvojio 2.904.000 maraka (oko 1,49 miliona evra) za pomoć opštinama.

“Opština dostavlja izvještaj, mi formiramo komisiju za procjene šteta i na osnovu toga isplaćujemo opštinama onoliko procentualno koliko je koja opština podnijela zahtjev. Ukoliko ne mogu naša sredstva da pokriju sve te štete, onda idemo ka federalnom nivou, pa na kraju državnom, i eventualno Mehanizam civilne zaštite EU”, pojašnjava Brkanić.

Naglašava da se sredstva prebacuju iz godine u godinu, ukoliko nisu potrošena.

“Mi svake godine potpišemo određen broj ugovora, ali zbog samog zakona o javnim nabavkama, ne možemo uvijek realizovati sve te aktivnosti, odnosno, opštine ne mogu realizovati u dosta slučajeva, ne stižu oni, ne stižemo ni mi, padaju tenderi, tako da jako često prenesemo dio sredstava”, ističe Brkanić.

Kako se određuje za šta će se sredstva koristiti?

Korištenje ovog novca se svake godine planira u okviru budžeta.

Za finansiranje hitnih mjera zaštite i spašavanja, može se iskoristiti do 40% sredstava iz naknade prikupljenih tokom godine, i 20% novca prikupljenog u prethodnim godinama, za koji još nije određena namjena.

U hitnim slučajevima, Federalna uprava civilne zaštite (FUCZ) iz sredstava koja pripadaju FBiH može da isplati do 20.000 maraka (oko 10.200 evra) kantonima ili opštinama na njihov zahtjev.

Kantoni i opštine podnose izvještaje FUCZ o prikupljenim i potrošenim sredstvima, a uprava izvještaj podnosi entitetskoj Vladi.

Iz FUCZ do zaključenja teksta nisu odgovorili na upit RSE o tome koliko ukupno novca od ove naknade ima na računu, te da li je novac preusmjeren u poplavljena područja.

Koliko entiteti izdvajaju za civilnu zaštitu?

Procjena ugroženosti Federacije BiH od prirodnih i drugih nesreća, usvojena prije deset godina, propisuje da se u entitetskom budžetu za zaštitu od njih mora izdvajati bar 0,5%, a iz kantonalnih i opštinskih budžeta, po 1%.

Za finansiranje civilne zaštite mogu se koristiti i izvori od osiguranja, dobrovoljnih priloga i iz međunarodne pomoći, uglavnom u slučaju preventive ili u fazi spašavanja.

Drugi entitet, Republika Srpska, nema naknadu za nesreće poput Federacije BiH.

Civilna zaštita se finansira iz entitetskog ili lokalnog budžeta. Opštine i gradovi za nju moraju da izdvajaju bar dva odsto budžeta, od čega pola ide na prevenciju, a pola za opremanje i obuku.