Mir na Sjevernom Kavkazu – Kolumne

Teška je istorija naroda Kavkaza, tu gdje su se stoljećima ukrštali interesi, prije svega, Otomanske imperije i carske Rusije. Posebno zla je sudbina Jermena.

Progoni ovog naroda (i Asiraca) započeli su krajem devetnaestog stoljeća (1894) na području Otomanske imperije, ali su kulminirali 1915. Do tada u Turskoj je živjelo oko dva i po miliona Jermena, sa određenim stepenom vjerske autonomije. Turski nacionalisti ovaj narod su smatrali proruskom petom kolonom, a Rusija i Turska u Velikom ratu bile su neprijatelji. U pogromu koji se tada desio došlo je do masovnih deportacija, etničkog čišćenja i masovnih ubistava. Po procjenama, ubijeno je između 800.000 i milion i po Jermena. Preostali Jermeni iselili su se u Rusiju, Evropu (Francusku) i SAD. I oni čine danas relativno moćnu jermensku dijasporu. Zapadni jermenski jezik je nestao.

Savremena Republika Turska, pravni nasljednik Otomanske imperije, negira ove navode i tvrdi da se tada nije desio genocid nad Jermenima, već građanski rat, u kome je stradalo nekoliko stotina hiljada Jermena, ali da je žrtava bilo na obje strane. Ipak, 31 zemlja svijeta, među kojima su i SAD, Rusija, Njemačka i Vatikan, priznale su masovne zločine nad Jermenima kao genocid. Sa druge strane, uz Tursku, i Azerbejdžan negira genocid nad Jermenima.

A sukob Jermena i Azera počeo je u predvečerje raspada Sovjetskog Saveza, 1988. Tada su Jermeni iz Nagorno-Karabaha, oblasti u Azerbejdžanu, proglasili nezavisnost ove pokrajine i njeno pripajanje Jermeniji (obje republike još uvijek su bile dijelom SSSR.) Glavni rat oko teritorije trajao je od 1992. do 1994. i odnio je 30.000 života. Jermeni su postigli potpunu kontrolu Nagorno-Karabaha (Arcaha) i još sedam regiona Azerbejdžana, tako da su oblast teritorijalno uvezali sa Jermenijom. Više od milion ljudi je raseljeno, ponajviše Azera, ali i jedan broj Jermena iz Azerbejdžana.

Uslijedili su pregovori pod posredovanjem Minske grupe (Francuska, Rusija SAD), ali nisu donijeli rezultate. U proteklih 26 godina zamrznutog sukoba, u stalnim incidentima, nekoliko stotina ljudi je ubijeno. Nikakav napredak nije ostvaren.

Prije dvije godine Nikola Pašinjan je došao na vlast u Jermeniji i to na antiruskoj platformi! Čini se da je ovaj momenat ključan za jermenski poraz u Nagorno-Karabahu. (Arcah je jermenski naziv ove oblasti u kojoj živi oko 150.000 ljudi.) Nakon zahlađenja odnosa između Moskve i Jerevana, za Baku se otvorio put za pripremu i realizaciju vojnog rješenja pitanja Nagorno-Karabaha. Uz sve to, Azerbejdžan je dobio i otvorenog saveznika za vojnu akciju. Naravno, riječ je o Turskoj i njenim planovima da se nametne kao regionalna sila.

Zato mislim da je pogrešno govoriti o Pašinjanovoj vojnoj avanturi, već o dobro pripremljenoj vojnoj kampanji Azerbejdžana. U četrdesettrodnevnom ratu, koji je odnio preko 5.000 mladih života na obje strane, Azeri su postepeno napredovali  i stigli na nekoliko kilometara od prijestonice Nagorno-Karabaha, Stepanakerta. Sve vrijeme sukoba, Rusija je bila u pat poziciji, iako se čini da su je Jermeni, pozivajući se na Savjet o kolektivnoj bezjednosti, pomalo bezobrazno pokušali uvući u sukob. Ali, sukob se nije dešavao u Jermeniji niti je ona bila cilj vojne akcije Azerbejdžana. Sem toga, Rusija ima odlične odnose sa Azerbejdžanom, a stotine hiljada Azera i danas živi u Rusiji. Na kraju, svrstavanjem na jermensku stranu rizikovao bi se i rat s Turskom, što bi uz ogromne ljudske žrtve imalo i nesagledive, katastrofalne ekonomske posljedice za obje države.

Klikni na "like" i pridruži nam se na Facebooku

Jermeni, čini se, nisu imali izbora i potpisali su trojni sporazum o prekidu sukoba. (Svoje potpise su stavili predsjednici Rusije, Azerbejdžana i Jermenije.) Svi sukobi su zaustavljeni i sukobljene strane ostaju na dostignutim tačkama. Jermenija je u etapama dužna vratiti Azerbejdžanu njegove oblasti, a od Nagorno-Karabaha ostaje samo Stepanakerta i okolina. Iako se nigdje ne spominje status ove oblasti, jasno je da je sudbina Nagorno-Karabaha u ruskim rukama. Ruski mirovnjaci, njih nešto manje od 2.000, već patroliraju na liniji dodira, ali i na uspostavljenom koridoru koji će vezati Stepanakerta sa Jermenijom. Po sporazumu, uspostaviće se i drugi koridor i izgraditi nove saobraćajnice, koje će vezati Azerbejdžan i njegovu autonomnu republiku Nahičevan, sa preko 400.000 stanovnika, a koja se nalazi “s leđa” Jermenije. Dogovoreni su razmjena zarobljenika, povratak izbjeglica, nesmetan protok ljudi i robe. U Bakuu se slavio trijumf, a u Jerevanu su izbili nemiri, vlast je optužena za izdaju.

Najveći pobjednik je predsjednik Azerbejdžana Ilhan Alijev. Ostvario je ono što je njegov otac mogao samo sanjati. A njegov otac ima kultni status u Azerbejdžanu. Alijev ipak nije vojno išao do kraja i potpunog sloma Jermena. Njegova oprezna politika balansa između Rusije, Turske i Irana (u kome živi gotovo dvadeset miliona njegovih sunarodnjaka, doduše škotskih muslimana) sigurno da će se nastaviti.

Turska se od prvog dana jasno svrstala na stranu Azerbejdžana i napravila još jedan iskorak ka statusu regionalne sile. Turska i Rusija međusobno se ograničavaju, ali čini se da se ponekad i međusobno tjeraju na saradnju, pri čemu raspolažu ogromnom snagom. Potpisani mir povoljan je i za Rusiju, koja uzgred nije ni učestvovala u ratu, a u potpunosti se vraća kao nezaobilazan igrač u regionu.

Možemo pomisliti da su jedini poraženi Jermeni. Ali treba biti jasno da su bili pred  porazom i potpisani mir spasio ih je potpunog sloma u koji su ih vodili maksimalistički i nerealni zahtjevi. Previše je bilo patnje oko jedne planinske, slabo naseljene oblasti. Vrijeme je da se otpočne jedan sigurno dug proces pomirenja ova dva naroda, koji će donijeti toliko potreban potpuni mir i suživot na Sjevernom Kavkazu.