Kako su se brojali glasovi na izborima u BiH

Senad Karajić iz Velike Kladuše, grada na sjeverozapadu Bosne i Hercegovine (BiH), prvi put u svojoj šezdesetoj godini bio je član biračkog odbora tokom održavanja lokalnih izbora u BiH 15. novembra.

On je u ime jedne političke partije, čiji nije član, zamoljen da u svojoj mjesnoj zajednici u Velikoj Kladuši učestvuje u cjelodnevnom izbornom procesu. Karajić u razgovoru za Radio Slobodna Evropa (RSE) kaže da je birački odbor nakon zatvaranja birališta ručno brojao izborne listiće.

“Kako ćemo brojati nego ručno. Naš sistem nije usavršio nikakvo drugo brojanje nego ručno. Kako se može drugačije brojati. Trajalo je od sedam sati ujutro do dva sata, ne brojanje, nego sve kompletno dok se izbrojalo, pa dok se završilo sve za načelnika, pa za Vijeće, pa unutar stranaka ko je koliko glasova dobio. Završili smo to iza dva sata (jutro 16. novembra)”, objasnio je Senad.

Nakon toga, nastavlja Senad, sve je ‘spakovano po proceduri Centralne izborne komisije (CIK)’ i poslano u opštinsku izbornu komisiju na dalje zbrajanje. Iz svake gradske, odnosno opštinske komisije se sa svakog biračkog mjesta zbroji na jednom mjestu i dostavlja CIK-u.

Sve je to urađeno prema pravilima CIK-a. Međutim, rezultate izbora, pa čak i izlaznost, Centralna izborna komisija BiH objavi i po nekoliko sati i dana kasnije, u odnosu na većinu političkih stranaka, pa čak i pojedinaca.

Političke stranke i pojedinci ‘brži’ od CIK-a

Mladom inžinjeru bioinformatike iz Sarajeva Imeru Muhoviću nije prvi put da tokom izbora u BiH na svom Twitter i Facebook profilu objavljuje izborne podatke prije CIK-a. Kako objašnjava za RSE, on koristi podatke sa internet stranice CIK- a.

“Što se tiče dostavljanja tih podataka, oni (CIK) su tehnički ograničeni tim trenutnim sistemom. E sad, problem kod tog sistema je i što mi imamo prilično komplikovan izborni sistem, tako da je to neko custom rješenje koje radi za Bosnu, ali ne bi radilo za neke druge države”, objašnjava Muhović.

Problem je, ističe mladi Sarajlija sa adresom u Španiji, što tokom izbornog dana stranica CIK-a stalno „pada“.

“U ovom slučaju potpuno smo ograničeni tehnologijom s kojom CIK radi i da bi oni to sad ubrzali ili napravili tako da ne ‘pada’, trebala bi tu malo veća investicija i jedno dvije godine da oni to sve pripreme, recimo za sljedeće izbore”, ističe on.

I političke stranke objavljuju izborne rezultate prije CIK-a.

“Tehnički problem je jedna dimenzija, druga dimenzija su jasne odredbe Izbornog zakona Bosne i Hercegovine”, objašnjava za RSE član CIK-a Suad Arnautović.

On podsjeća da CIK mora poštivati procedure rada propisane striktno zakonom, te svaki podatak mora biti apsolutno tačan, bez improvizacije. Zato je, ističe, između ostalog i zakonodavac stavio rok od 30 dana do potvrđivanja konačnih rezultata.

“Političke stranke mogu odmah nakon 19 sati, nakon što se prebroje rezultati na redovnom biračkom mjestu, da dostave stanje kakvo jeste i imaju određene softvere vjerovatno i mogu to i slikom poslati i tako sabrati”, kaže Arnautović.

Matematičke nelogičnosti

No, CIK, nastavlja Arnautović, sve mora „sabrati, provjeriti, izvršiti test tačnosti rezultata“ i onda objaviti rezultate.

“Mi ne sabiremo samo rezultate sa redovnih biračkih mjesta. Mi imamo i glasače koji glasaju u inostranstvu, dijaspora naša koja glasa putem pošte. Imamo i mobilne timove, ove godine u uvjetima Covida imamo i posebne mobilne timove, imamo i one koji glasaju u odsustvu iz općine u koju su raseljeni ili koji dolaze u općinu da glasaju lično kao raseljeno lice”, ističe on.

Podatke političkim strankama dostavljaju ‘njihovi’ posmatrači sa birališta. Njih u Bosni i Hercegovini ima oko 6. 000, kaže Vehid Šehić, bivši član Centralne izborne komisije i predsjednik Strateškog odbora Koalicije “Pod lupom“, nevladine organizacije koja prati predizborne I izborne nepravilnosti

“Političke stranke dobiju prije rezultate sa određenih biračkih mjesta nego Centralna izborna komisija, jer oni direktno sa biračkog mjesta obavještavaju svoje centrale, odnosno izborne štabove o rezultatima izbora na svakom biračkom mjestu”, kaže on.

Aleksandra Hasečić, članica Izborne komisije Opštine Novo Sarajevo, jedne od četiri gradske sarajevske opštine, kaže da je ‘jedini zadatak’ stranačkih posmatrača da jave rezultate.

“Oni javljaju sa tog biračkog mjesta taj i taj je dobio toliko glasova. To im je jedini posao i zato to tako brzo ide. I ako imate 101 posmatrača na 101 mjestu, to je sekunda da imate rezultate. A ne ovi jadnici, moraju sto formulara popuniti, složiti i oni izgube na tome vrijeme”, ističe ona za RSE.

Stranke, kako tvrdi inžinjer Imer Muhović, nemaju posebne softvere za to.

“Nije to uopšte softver. Znam zasigurno 2018. godine su oni jednostavno u google sheet tabelu unosili kako su im ljudi javljali kakvi su rezultati i na osnovu te tabele su automatski dobijali grafikone. To nije nikakav napredan softver, to je najobičnija forma za unos”, kaže on.

Član CIK-a Suad Arnautović ističe da među podacima stranaka pokradu se nelogičnosti.

“Znate stranke šta rade, kakve imamo obrasce, da na primjer jedna politička stranka dobije 100 glasova, a na primjer kandidat unutar te stranke dobije 120. To je matematički nelogično i nemoguće”, kaže on.

Procedura je, kaže Arnautović, sljedeća:

“U takvim situacijama mi imamo algoritme koje moramo primijeniti, izvršiti sve validacijske greške, testirati i takve rezultate objaviti opet kao nezvanične, privremena, preliminarne, odnosno dati mogućnost da na takve rezultate politički subjektu ulažu zahtjeve za ponovno brojanje i otvaranje vreća”, objašnjava on.

Profesionalizacija biračkih odbora

Aleksandra Hasečić, članica Izborne komisije Opštine Novo Sarajevo, vjeruje da bi profesionalizacija biračkih odbora, umjesto trenutnih stranačkih imenovanja članova, cijeli proces učinila efikasnijim.

„Definitivno, problem u cijelom tom procesu je što bi to trebali biti ljudi koji su iskusni, koji su profesionalci, da rade u biračkim odborima. Mislim da bi cijeli proces išao brže, te da se radi na istom principu kao što CIK bira ljude koji po javnom pozivu se prijavljuju da rade na prebrojavanju glasova u Zetri (glavnom centru za konačno brojanje svih glasova)“, navodi Hasečić.

Prije dvije godine, na opštim izborima 2018, podsjeća ona, Centralna izborna komisija odlučila je da birački odbori rade u istom sastavu od 6 sati ujutro do završetka izbornog procesa. Ranije je to, smatra ona, bilo bolje organizovano, jer su bile dvije grupe od 5 članova. Prva je radila od otvaranja birališta u sedam sati ujutro do završetka glasanja u 19 sati, dok bi je potom druga zamijenila i brojila glasove.

„To je išlo prilično brzo. Ovo, sa znači jednim sazivom, je nama donijelo velike probleme, zato što ljudi odustaju, jer nisu sposobni da rade 24 sata u tom procesu“, navodi Hasečić.

Sada je mnogo komplikovanije, ističe članica Izborne komisije Opštine Novo Sarajevo.

„Ljudi jako puno odustaju, obavežu se, prođu obuku, haj’mo reći da su spremni da rade i onda dva dana prije samih izbora jave da iz nekih svojih razloga odustaju. Onda dođu novi, koji vjerovatno nisu ni dovoljno obučeni, niti imaju dovoljno volje, ni želje. Onda imate ljude koji rade sporije, koji griješe i onda dolazi do situacije da se glasovi moraju prebrojavati ponovo“, ističe ona.

Digitalizacija izbornog procesa

Centralna izborna komisija, priča za RSE Suad Arnautović, u više navrata je analizirala svoj rad i tražila pomoć za unapređenje izbornog procesa. Do sada je, kaže on, Evropska komisija odobrila bespovratna sredstva u iznosu od 600.000 konvertibilnih maraka (oko 300.000 eura). Tim novcem je napravljena strategija i akcioni plan za poboljšanje efikasnosti, transparentnosti i vjerodostojnosti rada CIK-a.

“Od dijela sredstava je angažovana i jedna španska firma koja je izvršila analizu izbornog procesa u BiH i konstatirala da je prijeko potrebno i to čim prije, da se izvrši digitalizacija izbornog procesa u Bosni i Hercegovini, od biračkog mjesta do CIK-a“, kaže Arnautović.

On ističe da je Centralna izborna komisija uputili strategiju i akcioni plan ka Parlamentarnoj Skupštini BiH, te da je to prioritet svih prioriteta. No, da li je prioritet digitalizacija izbornog procesa ne zavisi od CIK-a, već od „političke volje“ onih u državnom parlamentu, kaže Arnautović.

„Ovdje je na prvom mjestu politička volja i sve onda je ostalo riješeno. Dakle, neće biti problem ni novac, ni naša pamet. Imamo svjetska iskustva, znamo šta hoćemo i ovdje je na prvom i posljednjem mjestu politička volja Parlamentarne Skupštine da se opredijeli za digitalizaciju izbornog procesa“, rekao je.

Pomoć nevladinog sektora bi dobrodošla

Posmatrači iz organizacija nevladinog sektora pomogli bi ažurnijoj objavi izbornih rezultata. To je pokazala praksa susjednih zemalja, za koju, kako kaže Arnautović, CIK ne bi imali ništa protiv. Kao primjere naveo je Centar za monitoring istraživanje (CEMI) iz Crne Gore i Gong iz Hrvatske.

“Imaju apsolutno tačne rezultate exit poll anketa, izlaznih anketa, i oni apsolutno na vrijeme i prije državne izborne komisije objave stoprocentno tačne rezultate”, naveo je.

Ističe da bi u Bosni i Hercegovine nevladine organizacije Koalicija “Pod Lupom” ili Transparency International BiH to mogle raditi.

Nekadašnji član CIK-a, a sadašnji član Kolacije “Pod lupom” Vehid Šehić kaže da je ta Koalicija još prije šest godina kada su i počeli da posmatraju i kontrolišu izborni proces imali izlazne ankete.

“Sigurno ćemo 2022. godine imati i mi po sistemu uzorka, to je poseban program i naše rezultate na osnovu prebrojanog određenog broja biračkih mjesta i rezultate kao što imaju i CEMI, CESID (Centar za slobodne izbore i demokratiju iz Srbije) Gong u Hrvatskoj. S tim što moram napomenuti da je kod nas daleko komplikovaniji izborni sistem, naročito kada su opšti izbori”, objašnjava on.

Na izborima u Bosni i Hercegovine, 15. novembra, glasalo je oko 50 posto glasača, naveo je CIK. Lokalni izbori su se održavali u uslovima epidemije Covid-19.

U centralni birački spisak je upisano oko tri miliona i tristo hiljada birača 3.283.194). Jedini grad u kojem nisu održani izbori je Mostar, čiji će stanovnici na izbore 20. decembra, prvi put nakon 12 godina.