Ruski biznismen Rašid Serdarov ne odustaje od termoelektrane Ugljevik

Kompanija Comsar Energy, čiji je vlasnik ruski milijarder Rašid Serdarov, potvrdila je za Radio Slobodna Evropa (RSE) da neće odustati od gradnje termoelekrane Ugljevik III, na sjeveroistoku Bosne i Hercegovine (BiH), uprkos blokadi koju najavljuje Kina.

Polovinom prošle sedmice, Sunningwell International Limited, kompanija koja je zajedno sa Kineskom nacionalnom elektrotehničkom kompanijom (CNEEC) trebala biti izvođač radova na izgradnji termoelektrane Ugljevik, potvrdila je da krediti kineskih banaka neće biti dostupni za ovaj projekat, te da traže alternativne izvore finansiranja.

Potvrda je stigla na upit organizacije Just Finance International koja se zalaže za transparentnost i pravednu raspodjelu investicija na međunarodnom nivou, objavljeno je 10. januara.

„Naravno da se nastavlja, Sunningwell radi na tome, imate i njihovo saopštenje zvanično. Nastavlja se i niko nema namjeru da stane sa tim projektom“, rekao je za RSE Siniša Majstorović, direktor predstavništva Comsar Energy Republika Srpska.

Majstorović, međutim, nije želio da, mimo zvaničnog saopštenja, iznosi više detalja o nastavku projekta.

U junu 2021. godine Comsar Energy potpisala je ugovor o nabavci opreme i izgradnji termoelektrane Ugljevik III sa privatnom poljsko-kineskom kompanijom Sunningwell International Limited i Kineskom nacionalnom elektrotehničkom kompanijom.

Prema tom ugovoru, planirana je gradnja termoelektrane, jačine 2×350 megawata (MW) i kapaciteta 4,2 miliona tona uglja. Tada je najavljeno i da će Ugljevik III zadovoljiti sve evropske direktive i propise o zaštiti životne sredine.

Vlasti Republike Srpske (RS), jednog od dva entiteta u BiH, koncesiju za izgradnju i rad elektrane dale su 2013. godine kompaniji Comsar Energy. U januaru 2021. godine Vlada RS je produžila period koncesije na 44 godine.

Ukoliko bude izgrađena, Ugljevik III biće druga termoelektrana u istoimenom gradiću, na sjeveroistoku BiH.

Šta je sporno u projektu Ugljevik III?

Od početka 2021. godine, BiH je pod sankcijama evropskog kontrolnog tijela, Energetske zajednice (EZ), zbog gradnje termoelektrana, što je u suprotnosti sa planom Evropske unije (EU) o dekarbonizaciji.

Nevladine organizacije smatraju da do gradnje Ugljevika III ipak neće doći, jer su kineske banke svojom odlukom potvrdile najave kineskih vlasti da odustaju od finansiranja izgradnji termoelektrana na ugalj u inostranstvu.

„Pošto projekat Ugljevik III ne ispunjava uslove za bankarske ili izvozne kredite institucija koje nisu iz Kine, kao što su banke za multilateralni razvoj ili agencije Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj (OECD) – zbog njihovih restriktivnih mjera što se tiče finansiranja novih projekata baziranih na uglju – vrlo je moguće da je ovo kraj projekta, koji je od početka bio loše zamišljen“, rekla je za RSE Wawa Wang, programska direktorica međunarodne organizacije Just Finance International, koja prati kineske investicije u inostranstvu.

Istovremeno, u organizacijama koje se bore protiv štetnih energetskih projekata, podsjećaju da TE Ugljevik III nije izgrađena ni nakon skoro devet godina od dodjeljivanja koncesije kompaniji Comsar Energy.

Prvobitno je najavljivana investicija u vrijednosti od oko milijardu maraka (oko 500 miliona evra).

Dva puta su poništene i ekološke dozvole, 2017. i 2019. godine, nakon žalbi Centra za životnu sredinu iz Banjaluke, u kojem ističu da su, uprkos neuspjehu Comsara da izgradi termoelektranu, vlasti u RS dozvolile nastavak projekta, umjesto da od njega odustanu.

Kako dodaju, Vlada RS je dozvolila koncesionaru da udvostruči kapacitet Ugljevika III na 700 megawata, što je u suprotnosti sa Strategijom energetskog razvoja RS.

„Mi očekujemo konkretnu reakciju od investitora, ali u ovom slučaju i od Vlade Republike Srpske, koja treba trenutno u ovom procesu da izda određene dozvole. Konkretno radi se o ekološkoj dozvoli. Studija uticaja na životnu sredinu za Ugljevik III je još uvijek na javnom uvidu. Ukoliko se prihvati studija koja nije dobre kvalitete, samim tim se nastavlja sa ovim štetnim projektom“, ističe Majka Ibraković, koordinatorica iz Centra za životnu sredinu.

Za Pippu Gallop, energetsku savjetnicu za jugoistočnu Evropu nevladine organizacije Bankwatch, je sporan bio način dodjele koncesije, a nije jasan način i korištenja dijela rude na području Ugljevika.

Na tom području već postoji preduzeće Rudnik i Termoelektrana Ugljevik koji posluju unutar Elektroprivrede Republike Srpske.

„Prije dvije godine je bila i priča da projekat ekonomski neisplativ, da će RS otkupiti koncesiju od Comsar-a i to za 180 miliona maraka (90 miliona evra). Kako to, mislim, Comsar nije napravio ništa da bi se potrošili toliki milioni. Možda dva, tri miliona. Ali, oni nisu ispunili obaveze iz koncesije i koncesiju je trebalo ukidati“, navodi Gallop za RSE.

Ona smatra da bi u RS trebali Comsar-u poručiti – ‘ne, imali ste šansu, ajmo sada nešto drugo raditi'.

„Na žalost meni se čini da se oni (RS) boje da će ih investitor tužiti ako ukinu koncesiju i onda puste da to ide beskrajno“, ističe Gallop.

Najspornija činjenica, po riječima Gallop, jeste što je koncesija dodijeljenja kompaniji Comsar Energy Rašida Serdarova koja nema iskustva u energetskom sektoru.

Ko je Rašid Serdarov?

Rašid Sardarov je vlasnik naftne kompanije “South-Urals industrial Company”, kao i izdavačke kuće “Sovershenno Sekretno”.

U BiH je prisutan od 2011. godine. Te godine je Odlukom Savjeta ministara BiH, kao značajan investitor, dobio bh. državljanstvo.

U okviru njegove kompanije Comsar Energy RS posluju četiri firme koje se bave termoenergijom, hidroenergijom, eksploatacijom krečnjaka, trgovinom električnom energijom i hotelijerstvom. Sve firme su u potpunom ili većinskom vlasništvu offshore kompanije “Comsar Energy” LTD sa Kipra.

Ova firma sa Vladom entiteta Republika Srpska ima potpisane ugovore o koncesijama za izgradnju i korištenje termoelektrane Ugljevik III i obližnjeg rudnika koji bi snabdijevao buduću termoelektranu.

Kompanija Comsar Hydro, ima koncesiju za gradnju hidroelektrane Mrsovo, na rijeci Lim kod Rudog, na istoku BiH.

Šutnja u Vladi RS nakon odbijanja kineskih banaka da finansiraju Ugljevik III

U Vladi RS se nisu oglašavali nakon što je objavljeno da banke iz Kine neće finansirati gradnju TE Ugljevik III.

U entitetskom Ministarstvu energetike i rudarstva nisu odgovorili na upit RSE o tome da li razgovarati sa kompanijom Comsar Energy o mogućem ukidanju koncesije.

Nije odgovoreno ni na pitanje zbog čega je produžena kocesija za još 44 godine, i pored obaveza na koje je pristala Bosna i Hercegovina u procesu dekarbonizacije.

Kineska uvozno-izvozna (EXIM) banka mogla bi odustati i od finansiranja izgradnje Bloka 7 Termoelektrane Tuzla, na sjeveroistoku BiH, nakon što je utvrđeno da državna garancija za njenu gradnju nije zakonita, mišljenja je Pippa Gallop iz Bankwatch-a.

Nezakonitost državne garancije utvrdio je Ministarski savjet Energetske zajednice na zasijedanju 30. novembra. Zaključeno je da garancija koju je dao bh.entitet, Federacija Bosne i Hercegovine (FBiH), nije izdata pod komercijalnim uslovima. Dodaje se da je prekršen član 18 Ugovora o Energetskoj zajednici koji “uključuje načelnu zabranu državne pomoći“.

Gallop navodi da je kod Bloka 7 situacija malo drugačija u odnosu na Ugljevik III, jer postoji potpisan ugovor sa bankom iz Kine, kojoj bi bilo teže da odustane od finansiranja.

„Po meni, ako garancija nije zakonita, treba ukinuti tu garanciju. Ako nema garancije, banka bi trebala odustati onda“, ističe Gallop.

Ugovor o gradnji Bloka 7 je potpisan 2014. godine sa konzorcijem kineskih državnih kompanija China Gezhouba Group Company i Guandong Electrical Power Design Institute.

Finansira se kreditom EXIM banke, a Vlada FBiH garantuje za kredit Elektroprivrede BiH, čiji je vlasnik.

Iz Energetske zajednice zatraženo je da sporna garancija bude poništena.

Iz Savjeta za državnu pomoć Bosne i Hercegovine nisu odgovorili na upit RSE da li su, nakon odluke Energetske zajednice, ponovo razmatrali garanciju za gradnju Bloka 7.

U Elektroprivredi BiH, u čijem vlasništvu se nalazi TE Tuzla, ističu da sredstva kineske EXIM banke nisu operativna.

Projekat je trenutno i u zastoju, jer kineski konzorcij nije u mogućnosti ispuniti ugovorne obaveze u vezi sa ugradnjom kotla, turbine i generatora.

Ugovorom se kineski konzorcij obavezao da će u budući blok preko partnera Alstom i Siemens, instalirati kotao, turbinu i generator, američke kompanije General Electric (GE). No, ova je kompanija u jesen 2020. godine odustala od učešća u projektima zasnovanim na uglju.

Kineski konzorcij ponudio je izmjenu dijela ugovora, prema kojem bi ključnu opremu sada isporučili kineski proizvođači sa evropskom tehnologijom ili licencom.

O svemu tome, Elektroprivreda je zatražila mišljenje Parlamenta Federacije BiH koji je dva puta odbio da raspravlja o Bloku 7.

Elektroprivreda BiH: Treba vremena za konačnu odluku o Bloku 7

U Elektroprivredi BiH ističu za RSE da je potrebno dodatno vrijeme za sagledavanje tehničko-tehnoloških karakteristika nove ponude koji bi uključivali realizaciju i izgradnju Bloka 7. Dodaju i da je Vlada Federacije BiH dala saglasnost na ovaj postupak, te informisala i Parlament Federacije BiH.

„Za donošenje konačne odluke o nastavku realizacije Ugovora o inženjeringu, nabavci i izgradnji Bloka 7 ili njegovom eventualnom raskidu, predstavnici JP Elektroprivreda BiH i grupa međunarodnih eksperata će izvršiti neophodno dodatno sagledavanje novog modela ponuđenog od strane kineskog partnera sa stanovišta obima, cijene, tehnike i ukupne isporuke usluge kineskog partnera, njegove licenciranosti i referenciranost“, stoji u odgovoru Elektroprivrede BiH.

Wawa Wang ističe da je Blok 7 u Tuzli još jedan primjer loše zamišljenog projekta baziranog na uglju koji su dozvolile kineske korporacije povezane sa državom, uprkos nepravilnostima vezanim za zaštitu životne sredine i državnu pomoć, koje su trenutno pod istragom.

„Kredit EXIM banke je izdat 2017. godine, a projekat je upetljan u skandale i odlaganja, već od samog perioda procjene vrijednosti, i prije zatvaranja finansijske konstrukcije. Pošto su kineske banke donijele mudru odluku da se povuku iz projekta Ugljevik III, očekujemo da kineska EXIM banka uvidi kakva je situacija i implementira ono na šta se Kina obavezala, da će pomoći ‘trećim zemljama' u energetskoj tranziciji i prelasku na upotrebu manjih količina ugljenika, time što će napustiti projekat Blok 7“, kaže Wang za RSE.

I Pippa Gallop je mišljenja da odustajanje od Bloka 7 nema alternativu, te da bi to u trenutnoj situaciji bilo najbolje rješenje, kako za Kinu, tako i za vlasti u Federaciji BiH.

„Njima je sad teška situacija, jer su oni prodavali ovak projekat godinama kako će to spasiti rudaredenje u Federaciji BiH, kako je to najveća energetska investicija, ali dileme nema, taj projekat treba ugasiti“, zaključila je Gallop.

Zašto je proizvodnja energije na ugalj neisplativa?

Evropska unija je najavila uvođenje tzv. Mehanizma prilagođavanja granica C02 (CBAM), kojim bi se praktično oporezivala emisija CO2 iz termoelektrana i velikih ložišta.

Iz Energetske zajednice ranije je saopšteno da bi mnogi proizvođači električne energite teško preživjeli ukoliko bi se na sadašnju cijenu električne energije obračunala i cijena CO2.

Izvještaj Centra za istraživanje energije i čistog zraka (CREA) i Bankwatch pokazao je i da je 18 elektrana na ugalj na Zapadnom Balkanu emitovalo duplo više sumpornog dioksida nego svih 221 elektrana EU tokom 2019. godine.

Najveći zagađivač na toj listi je već postojeća termoelektrana Ugljevik, kojom upravlja Elektroprivreda Republike Srpske.

Ova termoelektrana je tokom 2019. godine proizvela 50 tona SO2 po gigavat-satu (GWh) proizvedene električne energije, u poređenju sa 1,1 tonom SO2 po GWh ispuštenom iz najvećeg zagađivača Evropske unije, termoelektrane Bełchatow u Poljskoj.