'Kosovski zavjet' u bosanskoj priči

Srpski patrijarh Porfirije je u Beogradu 28. februara, prilikom obilježavanja “prvog Ustava Republike Srpske (RS)”, izjavio da je “Republika Srpska stvorena na vjernosti kosovskom zavjetu”.

Kako je rekao, u Republici Srpskoj “najbolje znaju šta znači taj zavet, šta je krst i Vaskrsenje kojeg nema izvan vere naše, crkve i Hrista”.

Nastanak kosovskog zavjeta vezan je za 19. vijek, vrijeme raspada Otomanske imperije, kada je srpska nacionalna svijest uzdizana epskim narodnim pjesmama kosovskog i pokosovskog ciklusa, koje govore o Bici na Kosovu 1389. godine.

No, koliko znaju o kosovskom zavjetu i kakve taj mit ima veze sa RS-om, entitetom u Bosni i Hercegovini, Radio Slobodna Evropa je pitao mlade u Banjoj Luci, najvećem gradu u RS-u.

Od “pojma nema” do povezivanja sa trenutnim odnosima Kosova i Srbije, kretali su se odgovori koje je Radio Slobodna Evropa dobio.

Student treće godine Poljoprivrednog fakulteta u Banjoj Luci Aleksandar Jaredić kosovski zavjet povezao je sa, kako se izrazio, “odricanjem od Kosova”.

“Kosova se nikada odreći ne smijemo, jer ako se odreknemo Kosova, tako se odričemo i naše istorije, odnosno onoga što i jesmo”, ocjenjuje Jaredić.

Kosovo je 2008. proglasilo nezavisnost, a od 2011. uz posredovanje Evropske unije, vode se pregovori o odnosu sa Srbijom.

Dan prije patrijarhove izjave, premijer Kosova Aljbin (Albin) Kurti i predsjednik Srbije Aleksandar Vučić usaglasili su se o tekstu sporazuma o budućim odnosima, kojim se Srbija obavezuje i da neće blokirati prijem Kosova u međunarodne organizacije, pri čemu se ne spominje članstvo u Ujedinjenim nacijama.

Jaredić smatra i da građani RS-a “više vode računa” o kosovskom zavjetu nego u Srbiji te da te vrijednosti, prema njegovim riječima, imaju mjesta u modernom vremenu.

“Razlog su ove evropske vrijednosti. Naturaju nam se loše evropske vrijednosti već više od 15 godina. Gubimo svijest o tome šta je porodica i ljubav prema svojoj domovini”, zaključuje Jaredić.

Sa druge strane, student prve godine mašinstva u Banjoj Luci Petar Čavara ističe da ga nikada nisu zanimale teme poput kosovskog zavjeta i slične, “koje izazivaju nacionalizam”.

“Samo gledam naprijed, a ne u prošlost. Želim da nema izvora nacionalizma, a sad da li ima, to su druge teme u koje ne bih ulazio. Nacionalizam je prisutan i dalje i trebamo se odmicati od toga”, rekao je Čavara.

Student treće godine banjalučkog Fakulteta bezbjednosti Aleksandar Vulić nije mogao da kaže šta je kosovski zavjet.

On to povezuje sa trenutnim težnjama srpskog naroda na Kosovu.

“Mi smo ovdje u Republici Srpskoj bili u sličnim nekim pozicijama, ali malo smo bolje prošli. Nadamo se da će tako biti i sa tim pitanjem Kosova i da će konačno dobro da dođe za srpski narod i na Kosovu i kod nas, da se sve zaboravi u vezi rata i ratnih dešavanja, da krenemo ka zajedničkom napretku zajedno sa svim komšijama”, istakao je Vulić za Radio Slobodna Evropa.

RS je jedan od dva entiteta Bosne i Hercegovine, države čije je unutrašnje ustrojstvo određenom Dejtonskim mirovnim sporazumom iz 1995. godine. Njime je okončan rat koji je odnio oko 100.000 života.

SPECIJALI RSE: Sve karte Dejtona | Tajne Dejtona | U prvom redu dejtonske historije

Iako je Dejtonski sporazum donio mir, Bosna i Hercegovina je do danas ostala opterećena unutrašnjim međunacionalnim podjelama, koje su jedan od razloga državne nefunkcionalnosti, što se u političkoj areni manifestuje i kroz pozivanje na koncepte poput “kosovskog zavjeta”.

Da je sve povezano, vjeruje Nikola Prelo, student prve godine banjalučkog Fakulteta bezbjednosti.

“U geografskom smislu, Republika Srpska je isto kao i Kosovo, ona je jedan dio gdje narod iz RS-a gleda na Srbiju kao na svoju domovinu, kao otadžbinu”, naveo je Prelo za Radio Slobodna Evropa.

Kosovski mit kao simbol srpskog nacionalizma

Značajnije jačanje kosovskog zavjeta ili mita u ideološkom smislu dešava se krajem 80-ih prošlog vijeka, ocjenjuje za Radio Slobodna Evropa komunikolog, Mladen Bubonjić.

Čuveni govor Slobodana Miloševića 1989. godine na Gazimestanu, mjestu na kojem se 600 godina prije odvila Bitka na Kosovu, Bubonjić navodi “kao jednu od referentnih tačaka za identitetsko, nacionalno grupisanje” srpskog naroda.

Cijele devedesete godine su potom, kako navodi, prošle u narativu zasnovanom na mitovima, ne samo kod Srba, već i kod drugih balkanskih naroda.

Radi se o mitovima koji su “sa ideološke tačke itekako opasni”, jer se zasnivaju na sistemima vrijednosti od prije 150 do 200 godina, vremenu formiranja nacionalnih država.

“Tada se istrajavalo na takvom narativu gdje vrijednost života drugih nije toliko važna, koliko je važno očuvanje i formiranje nacionalnog identiteta. U današnjem kontekstu, kada je promijenjena percepcija o položaju pojedinca uopšte u odnosu na kolektiv, ako i dalje istrajavate na tome, posljedice mogu bit strašne”, ističe Bubonjić.

On navodi da su se strahote nacionalne homogenizacije zasnovane na mitovima vidjele tokom devedesetih godina.

“Devedesetih godina na ovom području su zbog neprimjerene generalizacije strašni zločini počinjeni baš braneći i insistirajući na očuvanju tog identiteta”, kaže Bubonjić za Radio Slobodna Evropa.

RS se posmatra kao istinska nasljednica kosovskog zavjeta

Na upit zašto se kosovski mit povezuje sa RS-om, Bubonjić smatra da se u sklopu te narativne matice, RS “smatra jedinom svijetlom tačkom očuvanja nacionalnog bića Srba”.

“Uslijed svih silnih borbi i, uslovno rečeno, poraza, u Hrvatskoj, uopšte gubitak Jugoslavije, kao jedinstvenog prostora gdje žive Srbi, pa onda gubitak, vidljiv u percepciji SANU-a (Srpska akademija nauka i umjetnosti), Crkve i političke elite. Naravno, niko nije uništio srpsko biće u tom smislu, ni Srbe, ali njihovu predstavu srpskog bića, naravno da jeste, koja je isuviše radikalna i isključiva”, ističe Bubonjić.

RS se u cijelom tom navodnom urušavanju srpskog bića, prema mišljenju Bubonjića, posmatra, kao “jedina ostala”.

“I zato se smatra jedinom, istinskom nasljednicom tog kosovskog mita, odnosno borbe protiv svih zala svijeta, borbe protiv jačeg od sebe i da je ona opstala, da je srpsko biće opstalo u tom moru neprijatelja koji je okružuju”, zaključuje Bubonjić.

Osim toga, mitovi poput kosovskog zavjeta danas se, tvrdi komunikolog Bubonjić, prvenstveno koriste za opstanak na vlasti, pri čemu se oni, koji se ne slažu “smatraju otpadnicima i jereticima”.

“Ali to im pomaže za očuvanje takvog sistema vrijednosti na osnovu kojeg oni mogu da uživaju sve te privilegije. Kada bi došlo do poremećaja na tom polju sistema vrijednosti koji se poziva na te mitove, te neke arhaične priče, došlo bi i do njihovog poremećaja, ne samo vlasti, već i položaja u društvu”, zaključuje Mladen Bubonjić.