Vanjski dug stanjio devizne rezerve BiH

Na kraju 2022.  neto devizne rezerve naše zemlje iznosile 16,06 milijardi KM, za 282,5 miliona KM ili 1,72 posto manje u odnosu na isti period prethodne godine

Godišnji izvještaj Centralne banke Bosne i Hercegovine za 2022. godinu početkom juna usvojio je Predstavnički dom Parlamentarne skupštine BiH, ali ga je sredinom istog mjeseca,  zbog nedostatka entitetske većine, državni Dom naroda uputio na usaglašavanje svom Kolegiju.

U Izvještaju koji osporavaju državni delegati iz Republike Srpske, u poglavlju kojim su prezentirana prošlogodišnje aktivnosti Centralne banke, precizira se da su na kraju 2022.  neto devizne rezerve naše zemlje iznosile 16,06 milijardi KM, za 282,5 miliona KM ili 1,72 posto manje u odnosu na isti period prethodne godine.

Servisiranje obaveza

Ukupna sredstva na računima rezervi kod CBBiH na kraju obračunskog perioda iznosila su 6,72 milijarde KM, a implicitna stopa obavezne rezerve iznosila je 21,9 posto

“Na kretanja deviznih rezervi u 2022. uticalo je servisiranje vanjskog duga, izostanak inostranog zaduživanja, prilivi od doznaka te prilivi direktnih stranih investicija kao posljedica zadržane zarade u bankarskom sektoru.

U julu i augustu 2022. povećanje deviznih rezervi je posljedica uticaja pozitivnog salda kupovine i prodaje usljed turističke sezone. U posljednja tri mjeseca 2022. značajnije smanjenje deviznih rezervi je moguća posljedica povećanja strane aktive banaka, usljed povećanja ostalih depozita kod nerezidenata.

Likvidni portfolio bio je sastavljen od vrijednosnih papira kojima je do dospijeća preostalo godinu dana i manje (22,63 posto ukupnih deviznih rezervi), tekućih računa kod banaka (10,14 posto), gotovina u trezoru CBBiH (3,56 posto), prekonoćni depoziti (3,38 posto) te specijalna prava vučenja Međunarodnog monetarnog fonda (manje od 0,01 posto).

Vrijednosni papiri kojima je do dospijeća preostalo godinu dana i manje, kao najveća stavka likvidnog portfolija, iznosili su 3,64 milijarde KM, a tekući računi kod banaka 1,63 milijarde KM.

“Vrijednosni papiri s fiksnim prihodom na kraju 2022. činili su 43,94 posto ukupnih deviznih rezervi, što je za oko 27 procentnih poena manje u odnosu na kraj prethodne godine.

Sredstva deponovana kod nerezidentnih banaka činila su 51,50 posto ukupnih deviznih rezervi, što je za oko 27 procentnih poena više u odnosu kraj 2021. godine.

Neto efekat ulaganja deviznih sredstava CBBiH u konvertibilnu stranu valutu na bilans uspjeha za period 1. januar – 31. decembar 2022. iznosi 11,15 miliona KM, a izražen efektivnom stopom prinosa 0,07 posto“, pojašnjava se u Izvještaju.

Uz podsjećanje da neto strano zaduživanje može biti u obliku direktnih stranih ulaganja ili vanjskog zaduživanja sektora vlade, preduzeća ili finansijskog sektora, u Izvještaju se konstatira da je ono lani bilo znatno niže (51 posto) nego u 2021. godini, kada je, kako se opaža, “značajan doprinos rastu rezervne aktive imala alokacija specijalnih prava vučenja od strane Međunarodnog monetarnog fonda, a sama struktura zaduživanja je bila drugačija“.

“Zaduživanje sektora vlade, koje je u prethodne dvije godine imalo značajan doprinos u rastu rezervne aktive, izostalo je u 2022. u značajnijem obimu, tako da su otplate zajmova međunarodnim finansijskim institucijama bile znatno više od novih zaduženja. Pored toga, odlivi sredstava zabilježeni su i na stavci portfolio investicija, kao posljedica ulaganja preduzeća iz finansijskog sektora u dužničke vrijednosne papire.

Najveći pozitivan uticaj na neto strano zaduživanje imali su neto prilivi od direktnih stranih ulaganja, koji su u 2022. zabilježili rast od 250,2 miliona KM u odnosu na prethodnu godinu, od čega se najveći dio odnosi na reinvestiranu zaradu.

U okviru ostalih investicija, najznačajniji efekat na rezervnu aktivu su imali prilivi privatnog sektora, među kojima su dominantnu ulogu imali prilivi po osnovu trgovačkih kredita, podstaknuti visokom vrijednošću vanjskotrgovinske razmjene, kao i zajmovi privatnim preduzećima“, rezimira se u Izvještaju.

Kada je riječ o monetarnoj politici, potcrtava se da je CBBiH u 2022. ispunila svoj zakonom definirani cilj izdavanja domaće valute prema aranžmanu valutnog odbora, odnosno obavezu da ukupan iznos njene novčane pasive nikada ne pređe ekvivalentan iznos njenih neto deviznih rezervi.

“Krajem 2022. neto strana aktiva iznosila je 451,5 miliona KM, što je za 321,2 miliona KM manje u odnosu na kraj prethodne godine.

Monetarna pasiva u istom periodu je zabilježila rast od 38,7 miliona KM, usljed kretanja ukupnih držanja banaka kod CBBiH tokom 2022. godine

Stopa pokrića valutnog odbora na kraju 2022. je manja u odnosu na kraj prethodne godine i iznosila je 102,89 posto. Pad koeficijenta pokrića je posljedica snažnog uticaja tržišnih kretanja na vrijednost portfolija deviznih rezervi“, sumira se u Izvještaju.

Napominjući da desetpostotna stopa obavezne rezerve, jedinog instrumenta monetarne politike CBBiH, tokom 2022. nije mijenjana, kao ni obuhvanost osnovice za njen obračun, autori Izvještaja podvlače i da je stopa naknade na obaveznu rezervu ostala nula posto, dok je stopa naknade na sredstva iznad obavezne rezerve izmijenjena na -0,75 posto (stopa na depozite komercijalnih banaka ECB-a umanjena za 25 baznih poena).

“Ukupna sredstva na računima rezervi kod CBBiH na kraju obračunskog perioda iznosila su 6,72 milijarde KM, a implicitna stopa obavezne rezerve iznosila je 21,9 posto. Prosječna sredstva iznad obavezne rezerve iznosila su 3,62 milijarde KM.

Kako je u četvrtom kvartalu 2022. godine zabilježeno postepeno smanjenje viška iznad obavezne rezerve, ukupan iznos na kraju 2022. je manji za 480 miliona KM u odnosu na kraj prethodne godine. Međutim, treba uzeti u obzir da je na kraju 2021. zabilježen rekordan višak iznad obavezne rezerve, koji se u toku 2022.  postepeno mijenjao“, ukazuju iz centralne banke u svom godišnjem Izvještaju.

Gotovina u opticaju

Izvan CBBiH na kraju 2022. nalazilo se 103,8 miliona novčanica KM i 447,6 miliona kovanica KM, ukupne vrijednosti 7,44 milijarde KM

Višegodišnji trend snažnog rasta količine gotovog novca u opticaju nastavljen je i lani. Na kraju 2022. stanje gotovog novca u opticaju iznosilo je 6,13 milijardi KM, što je za 10,72 posto više u odnosu na prethodnu godinu. Rast potražnje za gotovinom od strane banaka u Izvještaju se tumači kao posljedica uvećanih zahtjeva klijenata za gotovim novcem, “posebno nakon kratkotrajne panike dijela deponenata u februaru i martu, nakon što je cijela Sberbank grupacija isključena iz SWIFT-a“.

Prema Izvještaju, za razliku od prethodnih godina komercijalne banke u 2022. nisu značajno mijenjale iznos gotovine u vlastitim trezorima, koji je povećan za 2,6 posto ili  47,4 miliona KM.

“Izvan CBBiH na kraju 2022. nalazilo se 103,8 miliona novčanica KM i 447,6 miliona kovanica KM, ukupne vrijednosti 7,44 milijarde KM, što je za 7,4 posto više u odnosu na prethodnu. godinu.

Količina kovanica izvan CBBiH u istom periodu je povećana za 36,2 miliona komada (8,2 posto), ukupne vrijednosti 19,2 miliona KM.

Komercijalnim bankama je izdato 52,3 miliona komada novčanica i 51,3 miliona komada kovanica, ukupne vrijednosti 3,13 milijardi KM“, pobraja se u Izvještaju, u čijem dijelu posvećenom održavanju platnih sistema se akcentira da je u 2022. zabilježen rast broja i vrijednosti međubankarskih transakcija, koji se posebno odnosi na bruto poravnanja u realnom vremenu . Evidentiran je i osjetan rast broja klijenata elektronskog bankarstva, prvenstveno fizičkih lica (za 19,2 posto, na 1,26 miliona korisnika), uglavnom u segmentu mobilnog bankarstva. Putem elektronskog bankarstva realizirane su transakcije ukupno vrijedne 154,85 milijardi KM, od čega se čak 98,1 posto odnosilo na internet bankarstvo pravnih lica.

“Sa slabljenjem pandemije i ublažavanjem restrikcija na kretanje fizičkih lica, zabilježen je snažan rast prometa na POS terminalima. Vrijednost transakcija realizovanih na POS terminalima u 2022. je premašila pretpandemijske nivoe.

Internet prodaja je nastavila snažno rasti (69,1 posto) u odnosu na 2021. godinu, čemu su sigurno doprinosili i nove politike prodajnih lanaca u zemlji, pojačane aktivnosti dostave roba u prehrambenoj i industriji ugostiteljstva, ali i početak dostave u BiH nekih od najvećih svjetskih internet trgovina (na internet prodaju u inostranstvu se odnosilo 71,4 posto od ukupne internet prodaje).

Promet na ATM uređajima je nastavio rasti, što je bilo i očekivano po slabljenju efekata pandemije na ličnu potrošnju.

Promet po inostranim karticama za kupovinu roba i usluga na POS terminalima u odnosu na 2019. povećan je za čak 32,6 posto, a također je znatno porastao i promet na POS terminalima u inostranstvu po karticama izdatim u BiH“, dodaje se u Izvještaju.

Dobit i kapital

Centralna banka BiH u 2022. godini je ostvarila dobit u iznosu od 25,9 miliona KM, dok za ovogodišnja prva četiri mjeseca ona iznosi 62,2 miliona KM.

Ukupni kapital i rezerve na kraju 2022. iznosili su 545,4 miliona KM. Kapital Njihov rast nastavljen je i u ovoj godini te su na kraju maja premašili iznos od 680 miliona KM.