Vlast u Republici Srpskoj želi provoditi izbore mimo zakona i države BiH

Entiteti nikada nisu imali nadležnost za provođenje izbora, te se ne može govoriti o vraćanju nadležnosti, poručuju stručnjaci za izborni proces u Bosni i Hercegovini, nakon što su zvaničnici iz Republike Srpske poručili da žele sami da provode izbore u tom bh. entitetu.

Koalicija, predvođena entitetskim predsjednikom i liderom Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD), najveće stranke u RS, najavila je da će kreirati svoj izborni zakon.

Žele da Republička izborna komisija provodi izbore za Narodnu skupštinu RS, predsjednika, kao i lokalne izbore, dok bi izbori za Predsjedništvo i Predstavnički dom Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine ostali u nadležnosti Centralne izborne komisije (CIK).

Dodikova najava dolazi u trenutku kada je visoki predstavnik u BiH Kristijan Šmit (Christian Schmidt) zatražio od zakonodavne vlasti na nivou države da donese izmjene Izbornog zakona koje podrazumijevaju uvođenje novih tehnologija u glasački proces i veća ovlaštenja za Centralnu izbornu komisiju.

Nakon najave iz RS, Schmidt je 5. januara poručio i da “osporavanje ustavno-pravnog poretka i demokratije ima posljedice”.

Istim tonom se obratila i Ambasada Sjedinjenih Američkih Država (SAD) u Bosni i Hercegovini, navodeći da su SAD “spremne odgovoriti na antidejtonske i neustavne postupke domaćih aktera, te da će podržati postupke visokog predstavnika s istim ciljem”.

Sve opšte i lokalne izbore na teritoriji cijele BiH, od donošenja Izbornog zakona BiH 2001. godine do danas, provodila je Centralna izborna komisija BiH.

Prije usvajanja zakona, ovaj posao je obavljala Privremena izborna komisija, koja je uspostavljena Dejtonskim mirovnim sporazumom.

Šta kaže Ustav BiH?

Ustav BiH ne pominje izbore u entitetima.

Navodi se da se članovi Predstavničkog doma Parlamentarne skupštine BiH biraju neposredno iz entiteta, u skladu sa “Izbornim zakonom kojeg će donijeti Parlamentarna skupština”.

Prema državnom Ustavu, na isti način se biraju i članovi Predsjedništva BiH.

U Ustavu Republike Srpske iz 1992. godine se navodi da Narodna skupština “raspisuje izbore za narodne poslanike i za predsjednika Republike”.

Obzirom da u RS tokom rata nisu provođeni izbori, a nakon rata su ih provodile državne institucije, u praksi ovaj član nikada nije ni primjenjen.

Koja je nadležnost entiteta u provođenju izbora?

Entiteti u Bosni i Hercegovini nikada nisu imali nadležnost za provođenje izbora.

Prema Izbornom zakonu BiH, koji je iznad entitetskih zakona, nadležnost entitetske izborne komisije utvrđuje CIK.

Izborni zakon RS propisuje da je izborna komisija u ovom entitetu nadležna za postupke opoziva gradonačelnika i opštinskih načelnika, kao i za provođenje izbora savjeta mjesnih zajednica u gradovima i opštinama.

Zakon o osnivanju organa za provođenje izbora u drugom bh. entitetu, Federaciji BiH je usvojen 2002. godine, ali u praksi nije proveden, jer nije osnovana Federalna izborna komisija.

“CIK je ta koja je odgovorna za zakonito provođenje izbora na svim nivoima, ona donosi odluku o održavanju izbora na svim nivoima, kako piše u Izbornom zakonu”, rekao je za Radio Slobodna Evropa (RSE) Vehid Šehić, predsjednik Strateškog odbora Koalicije “Pod lupom” i nekadašnji član CIK-a BiH.

Predsjednica CIK-a BiH, Irena Hadžiabdić navodi da su u pitanju spekulacije i političke najave.

“Vezano za sve te najave, Centralna izborna komisija uopšte nema komentar, obzirom da se radi o čistim političkim najavama. Sve su to samo špekulacije i mi se na takve najave uopšte u ovom momentu ne želimo osvrtati”, kazala je za RSE Hadžiabdić.

Dejton i Centralna izborna komisija

Osnivanje Centralne izborne komisije je predviđeno Dejtonskim mirovnim sporazumom, koji je 1995. godine okončao rat u Bosni i Hercegovini.

Prema Aneksu 3 sporazuma, koji se tiče izbora, Organizacija za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS) je trebalo da usvoji i sprovede Plan izbora za BiH, te da ih nadzire.

Dejtonski sporazum je, takođe, predviđao da OEBS osnuje Privremenu izbornu komisiju, čiji je zadatak usvajanje izbornih propisa, obezbjeđivanje poštene predizborne kampanje, te objavljivanje konačnih rezultata izbora.

Strane potpisnice Aneksa – država BiH i dva entiteta – su se složili da će obrazovati Stalnu izbornu komisiju, koja će biti nadležna za sprovođenje budućih izbora.

Nakon što je u avgustu 2001. godine usvojen Izborni zakon BiH, Privremena izborna komisija je prestala sa radom, a osnovana je Izborna komisija BiH, koja je prve članove dobila u novembru te godine.

Pet godina kasnije, komisija je dobila današnje ime.

Šta kaže Izborni zakon BiH?

CIK BiH ima sedam članova – po dva Hrvata, Bošnjaka, Srbina i jednog iz reda ostalih – koji se biraju na mandat od sedam godina.

Ova komisija je, navodi Izborni zakon BiH, nezavisan organ, koji, između ostalog, koordinira i reguliše rad svih izbornih komisija u zemlji, donosi odluku o održavanju izbora, ažurira centralni birački spisak, utvrđuje rezultate izbora.

Izbore “na terenu” provode opštinske i gradske izborne komisije.

Za Narodnu skupštinu i predsjednika, odnosno potpredsjednike RS, glasaju “birači registrovani u Centralni birački spisak za Republiku Srpsku”, kako je navedeno u zakonu.

Vehid Šehić podsjeća da, kada je Privremena izborna komisija provodila izbore, vodilo se računa da i entiteti mogu provoditi svoje izborne zakone, ali da oni “moraju biti u saglasnosti sa Izbornim zakonom BiH”.

On ističe da se nadležnosti mogu prenositi, ali samo uz saglasnost svih onih koji su donijeli zakon, konkretno Izborni zakon BiH.

“Ovdje nadležnost entitetskih izbornih komisija utvrđuje isključivo CIK, koja može povjeriti određene radnje i drugim izbornim komisijama u okviru izborne administracije, kao što su opštinske i gradske izborne komisije, međutim ne može niko jednostrano uzimati nadležnosti Centralnoj izbornoj komisiji”, naglasio je Šehić.

Bivši član CIK-a kaže da će opštinske i gradske komisije uvijek postojati, ali da one na terenu “provode izbore po provedbenim aktima koje donosi CIK”.

On ocjenjuje da “svaka vlast pokušava kontrolisati institucije ove države, od sudske vlasti, drugih institucija, pa izbornih komisija”.

Koliko su koštali izbori?

Posljednji izbori održani u BiH, opšti iz 2022. godine, koštali su oko 12,5 miliona KM (oko 6,4 miliona evra).

Budžet Republičke izborne komisije RS za tekuću godinu iznosi 166.500 maraka (oko 84,6 hiljada evra).

Šehić naglašava i da je u BiH sporno što pojedine stranke pokušavaju osporiti legitimnost izbora članova CIK, iako je urađen u skladu sa zakonom.

Članica CIK BiH, Vanja Bjelica Prutina, dobila je policijsku zaštitu poslije izbora 2022. godine, nakon što je tada još kandidat, a sada i predsjednik RS, Milorad Dodik, izjavio da je ona “rušiteljica Republike Srpske”, te da se “predstavlja kao da je predstavnica srpskog naroda, a bila je ili je još udata za Bošnjaka u Sarajevu, muslimana”.

Na sjednici CIK 11. oktobra te godine, Bjelica Prutina je izjavila da joj se “stavlja meta na čelo”, te da je zabrinuta za svoj život i život maloljetnog djeteta.

Prijetnje članici CIK su osudili predstavnici međunarodne zajednice u BiH.

Kada su sljedeći izbori u BiH?

Prema Izbornom zakonu, redovni izbori u BiH se održavaju prve nedjelje u oktobru.

Lokalni izbori u BiH, na kojima će se birati gradonačelnici, načelnici opština, skupštinski odbornici u gradovima i opštinama, trebalo bi da budu održani 6. oktobra ove godine.

CIK je dužan da najmanje 150 dana uoči izbora zvanično raspiše njihovo održavanje.