Performans ispred Skupštine RS zbog zakona o ‘stranim agentima’

Ispred Skupštine Republike Srpske u srijedu, 22. maja je održan performans u kojem je nevladina organizacija “Restart Srpska” simbolično, kako su rekli, “sahranila demokratiju” zbog zakona o stranim agentima.

Performans je održan pola sata uoči zasijedanja Skupštine RS na čijem dnevnom redu je Zakon o posebnom registru i javnosti rada neprofitnih organizacija, u javnosti poznatiji kao zakon o “stranim agentima”.

Zakonom se predviđa posebna prismotra i mogućnost zabrane rada za nevladine organizacije koje se finansiraju iz inostranstva, zabranu političkih aktivnosti, potrebu za dodatnom registracijom i slanjem finansijskih izvještaja.

Njime su kao “agenti stranog uticaja” definisane neprofitne organizacije koje pomažu strani subjekti, a koje se bave političkim djelovanjem ili političkim aktivnostima, uticajem na javno mnijenje, te one koje “narušavaju integritet i Ustav Republike Srpske”.

Istraživanje Radija Slobodna Evropa je pokazalo da je zakon bliži ruskom zakonskom rješenju iz 2012. godine.

Zakon je 2022. godine najavio Milorad Dodik, predsjednik Republike Srpske i lider stranke Saveza nezavisnih socijaldemokrata (SNSD) koji se nalazi pod sankcijama SAD i Velike Britanije zbog antiustavnog djelovanja.

Narodna skupština Republike Srpske usvojila je 28. septembra prošle godine nacrt ovog zakona, koji je naišao na niz kritika javnosti, nevladinog sektora i međunarodnih organizacija.

Poslano pismo poslanicima da ne glasaju za zakon

Dva dana uoči skupštinskog zasijedanja, 46 udruženja i pojedinaca su poslali poslanicima Skupštine Republike Srpske (RS), pismo u kojem su tražili od njih da ne glasaju za zakon koji na takav način etiketira nevladine organizacije.

Udruženja su u pismu istakla kako “sporne odredbe koje stoje u Prijedlogu zakona ostavljaju prostor proizvoljnom tumačenju vlasti da ocjenjuje koje organizacije ‘politički djeluju'”.

“Na udaru su svi, od onih koja se bore za ljudska prava i protiv korupcije, do sportskih organizacija, udruženja za prava žena, sindikalnih organizacija, udruženja za zaštitu prava potrošača, humanitarnih udruženja”, navodi se u pismu udruženja koja djeluju u bh. entitetu Republika Srpska.

Potpisnici pisma upozoravaju i kako zakon o “stranim agentima” zadire i u ustave RS i Bosne i Hercegovine, u Evropsku konvenciju o ljudskim pravima i temeljnim slobodama, te nije u skladu sa najvažnijim međunarodnim standardima.

“Sistem koji zabranjuje slobodu govora, slobodu djelovanja, slobodu udruživanja postaje sistem straha i krivac za narušavanje osnovnih ljudskih, demokratskih i ustavnih prava. Svako ko bude glasao za usvajanje restriktivnog zakona će stati protiv slobode udruživanja, slobode djelovanja”, navedeno je u pismu udruženja i pojedinaca.

Upozorenje iz Misije OSCE u BiH

Ukoliko bi bio donesen, zakon o “stranim agentima” bi “ozbiljno narušio osnovne slobode” na način koji je direktno u suprotnosti sa međunarodnim obavezama koje je preuzela Bosna i Hercegovina, samim tim i RS, poručili su u ponedjeljak 20. maja i iz Misije OSCE u BiH.

Iz OSCE BiH su pozvali vlasti u RS da ne usvajaju sporni zakon navodeći kako se njime “narušava sloboda udruživanja koja ima presudan značaj za funkcionisanje raznolikih i inkluzivnih organizacija civilnog društva, nezavisnih medija i boraca za ljudska prava”.

“Uspostavljanjem posebnog registra i nametanjem opterećujućih zahtjeva za neprofitne organizacije, dodatno se sužava demokratski prostor za djelovanje civilnog društva, koji je već ugrožen stvaranjem mogućnosti za targetiranje, obeshrabrivanje i stigmatizaciju organizacija civilnog društva, nezavisnih medija i branilaca ljudskih prava”, istakli su u Misiji OSCE u BiH.

U OSCE su istakli i kako izabrani zvaničnici treba da se suzdrže od preduzimanja bilo kakvih radnji koje bi narušile i ograničile uživanje osnovnih sloboda.

Podsjetili su i na Zajedničko mišljenje Kancelarije OSCE za demokratske institucije i ljudska prava (ODIHR) i Komisije Vijeća Evrope za demokratiju kroz pravo (Venecijanska komisija) iz 2023. godine, u kojem je ocijenjeno kako je Zakon o stranim agentima u suprotnosti sa ustavima RS i BiH, kao i sa mnogobrojnim međunarodnim i domaćim obavezama u sferi poštivanja ljudskih prava.

Iz Ambasade SAD ocijenili su ranije za Radio Slobodna Evropa kako je zakon u RS “represivan i nedemokratski”, koji bi, ako se provede, drastično narušio prava i slobode ljudi koji žive u Republici Srpskoj.

Zakon je naišao na brojne osude nevladinih organizacija u BiH, te međunarodnih institucija i organizacija.