Ispod površine ‘svesrpske’ deklaracije koja ne govori o razdruživanju u BiH

“Cilj je uvjeriti Zapad da Vučić nastoji umiriti nacionaliste u BiH.”

Tako Adi Ćerimagić, analitičar Inicijative za europsku stabilnost u Berlinu, ocjenjuje za Radio Slobodna Evropa(RSE) Deklaraciju usvojenu u Beogradu 8. juna na “Svesrpskom saboru”.

Ipak, smatra da sadržaj Deklaracije o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda ima mnoštvo “problematičnih tačaka”.

Ovaj dokument usvojile su vlade Srbije i bh. entiteta Republika Srpska (RS) u prisustvu predsjednika Srbije Aleksandra Vučića i predsjednika RS-a Milorada Dodika.

U Deklaraciji nema riječi o razdruživanju u BiH, o kojem je Dodik govorio u danima nakon usvajanja Rezolucije o genocidu u Srebrenici u Skupštini UN-a, a što zapravo podrazumijeva secesiju RS-a, iako ni Ustav BiH, ni Dejtonski sporazum ne predviđaju takvu mogućnost.

U Deklaraciji se na više mjesta insistira na poštovanju Dejtonskog sporazuma.

Ćerimagić kaže da će se mnogi na Zapadu “uhvatiti” za Vučićeve izjave da u Deklaraciji nema spominjanja razdruživanja, ali da je ispod površine mnogo problema.

“Ako bi ona bila provedena do zadnjeg slova, dovela bi do značajno većeg nivoa saradnje između RS i Srbije. Na neki način daje za pravo onima koji kažu da bi kroz nju Srbija postala mnogo značajniji akter u RS-u, a samim tim i u BiH”, ocijenio je Ćerimagić.

Šta se vidi iz Deklaracije?

“Svesrpski sabor” održan je u Beogradu pod nazivom “Jedan narod, jedan sabor – Srbija i Srpska”. Najavljivan je kao “velika fešta” na kojoj treba da se pokaže srpsko jedinstvo.

Sudionici su usvojenu Deklaraciju opisali kao historijski dokument koji “rehabilituje srpske nacionalne interese.”

Erik Gordy, profesor s Univerzitetskog koledža u Londonu, ocijenio je za RSE da je riječ o nacionalističkoj političkoj strategiji u kojoj grupa nudi vlastiti interes kao interes nacije.

“To je ono što se vidi u toj deklaraciji. Oni tvrde da imaju pravo da kontroliraju sve što je srpsko“, naveo je Gordy.

On dodaje da više nije vijest kad Dodik izađe sa izjavom da će se otcijepiti od BiH, ali da je jasno da Srbija to ne podržava.

“Zato što ima pravne obaveze koje proizilaze iz Dejtonskog sporazuma. Također je jasno da, ma koliko da je Dodik mislio u prošlosti da može da računa na podršku iz Rusije. Mislim i da utjecaj Rusije više nije takav da može pružiti podršku”, mišljenja je Gordy.

Dan RS-a na Dan državnosti Srbije?

Deklaracijom se predviđa i da se Dan RS-a umjesto 9. januara što je Ustavni sud BiH ocijenio neustavnim, obilježava 15. februara kada je Dan državnosti Srbije.

Ova najava izazvala je brojne reakcije opozicije u ovom entitetu, koja je takvu mogućnost ocijenila kao “izdaju i ukidanje 9. januara”.

Ustavni sud BiH je više puta presudio da je osnovni problem 9. januara što ne obuhvaća sve njene građane i kao takav ne može biti Dan RS-a.

Skupština srpskog naroda u BiH je 9. januara 1992. u Sarajevu donijela Deklaraciju o proglašenju Republike srpskog naroda BiH, kao nezavisne cjeline unutar Bosne i Hercegovine. Na čelu samoproglašene republike su bili Radovan Karadžić, Biljana Plavšić i Momčilo Krajišnik, koje je Haški tribunal osudio zbog ratnih zločina.

U donošenju deklaracije nisu sudjelovali predstavnici Bošnjaka i Hrvata.

Iz Ustavnog suda BiH nisu odgovorili na upit RSE o tome znači li moguće usvajanje Deklaracije i provedbu presude o Danu RS-a.

Analitičar Adi Ćerimagić smatra da o inicijativi određivanja 15. februara kao Dana RS-a treba da se izjasni Ustavni sud BiH.

“Za očekivati je da to neće riješiti osnovni problem, a to je da Dan RS-a treba da održava činjenicu da radi o jednom multietničkom entitetu u kome su Srbi jedan od konstitutivnih naroda i u kome su nesrbi dio tog društva”, kazao je.

U Deklaraciji je navedeno i da sabor očekuje da Republika Srpska nastavi da obilježava 9. januar kao Dan nastanka Republike Srpske i krsnu slavu.

Pravni stručnjak Davor Trlin smatra da bi dan RS-a mogao biti datum početka pravnog postojanja ovog entiteta što, po njegovoj ocjeni može biti ili dan potpisivanja ili dan stupanja na snagu Dejtonskog sporazuma.

“Znači, do tada taj režim u Republici Srpskoj pod kontrolom srpskih pobunjenika bio je defacto režim i tako ga je tretiralo i međunarodno pravo, sve od stupanja na snagu Dejtonskog sporazuma, kada počinje pravno postojanje entiteta”, kaže Trlin.

Šta je Sretenje?

Sretenje koje se obilježava 15. februara je za Dan državnosti Srbije proglašeno 2001. godine.

Na ovaj datum je 1804. u Orašcu, počeo Prvi srpski ustanak za oslobođenje od viševjekovne vladavine Otomanskog carstva.
Istog dana 1835. godine, na Velikoj narodnoj skupštini u Kragujevcu, proglašen je Sretenjski ustav, prvi Ustav Srbije.

O Deklaraciji mora da se izjasni Ustavni sud?

U Deklaraciji koja ima 49 tačaka se, uz ostalo, navodi da srpski narod predstavlja jedinstvenu cjelinu, a potrebno je da je u idućih 90 dana potvrde parlamenti Srbije i RS-a.

Narodna skupština Republike Srpske (RS) učinit će to na sjednici početkom jula, najavio je predsjednik parlamenta tog bh. entiteta Nenad Stevandić.

Ako Deklaraciju potvrde parlamenti Srbije i RS, Adi Ćerimagić, analitičar Inicijative za europsku stabilnost u Berlinu, smatra da će se o tome morati odrediti Ustavni sud BiH kako bi precizirao da li je njen sadržaj u skladu s Dejtonskim mirovnim sporazumom.

Da Deklaracija nije formalno-pravno obavezujuća, podsjeća Davor Trlin, pravni stručnjak.

“To nije međunarodni ugovor. U ovom konkretnom slučaju predstavnici političkih elita Republike Srpske i Srbije su potpisali tu deklaraciju što nije nikakav sporazum i više je to za neku analizu stručnijih radova iz nekih drugih oblasti, ne prava, recimo sociologije i sl.”

Šta kažu građani BiH o Deklaraciji?

Hamo Zulanović iz naselja Luka kod Srebrenice kaže za RSE da je pratio dešavanja na “svesprskom saboru”, ali da se nakon svega postavlja pitanje ko će provesti donesene odluke osim Srbije i RS.

“Oni mogu da usvajaju i pričaju šta god hoće. Zna se da je Bosne i Hercegovina priznata od međunarodne zajednice kao cjelovita i nedjeljiva”, kazao je.

Branislav iz Srebrenice pozdravlja ideju da RS slavi svoj dan istovremeno sa Srbijom.

“Dodik je najavio da ćemo mi ovdje i dalje slaviti 9. januar kao dan nastanka Republike Srpske, ali ćemo sa našom majkom Srbijom slaviti zajednički datum 15. februar. Dakle, slavićemo oba datuma, ali je važan ovaj koji slavi Srbija i to nikoga ne treba da vrijeđa“, rekao je za RSE.

Kemal iz Sarajeva kaže za RSE da je cilj deklaracije dodatno unošenje nervoze.

“Pričamo, pijemo kafu, razgovaramo, ne piše nikome na čelu ko je i šta je. Svi mi imamo i djecu i unučad svi živimo, ovo je samo stres koji stavljaju narodu na mozak i to je to”, kaže on za RSE.

Milojka iz Istočnog Sarajeva kaže za RSE da bi bilo bolje da Dan RS i dalje bude obilježavan 9. januara.

“Nešto mi ovo liči kao, pa neki ultimatum, čini mi se. To je zbog toga što nas ovi iz Federacije proganjaju, ovo je jedan način da se mi oslobodimo tog 9. januara. Meni je, u svakom slučaju drago da se mi spojimo”, naglasila je.

Vladimir iz Banjaluke smatra da Deklaracija poziva na mir i na pravo srpskog naroda. “Da ima sva prava kao i ostali narodi u svijetu, pod okriljem Ujedinjenih nacija. Kod pametnih će naići na razumijevanje, a budali je džabe govoriti”, kaže za RSE.

No, Vladimir nije za to da se mijenja dan obilježavanja Dana RS.

“Mislim da je 9. januara Republika Srpska stvorena i to je istorijska činjenica. To se ne može mijenjati. A Dan državnosti Srbije, Sretenje, to je dan svih Srba”, kaže on.

Banjalučanin Lazo Rudić pak smatra da srpski narod treba da se homogenizuje, dok 9. januar i dalje ostaje “datum nastanka RS”.

Dragica Dušanić iz Doboja kaže da ne vidi ništa posebno ni važno ni u 9. januaru ni 15. februaru.

“Veličanje bilo kojih datuma nije dobro za narod ovdje, samo pravimo tenzije. Oca sam izgubila u ratu, bio je pripadnik Vojske Republike Srpske, meni taj 9. januar znači to – da mi je poginuo otac. Ničim nisam vezana za Srbiju, ništa mi ne predstavlja taj dan 15. februar”, kaže Dragica.

Vlasti u RS-u do sada su redovno organizirali proslavu dana RS-a 9. januara i pored presude Ustavnog suda BiH iz 2015. godine kojom je utvrdio kako taj praznik ne može biti obilježavan 9. januara.

Ustavni sud, međutim, nije osporio pravo na obilježavanje dana RS-a, ali ne 9. januara.

Bošnjaci i Hrvati na 9. januar gledaju kao na početak rata u Bosni i Hercegovini, te početak etničkog čišćenja, ratnih zločina i genocida nad nesrpskim stanovništvom.

Tokom rata od 1992. do 1995. godine ubijeno je više od 100.000 ljudi, a raseljeno je više od dva miliona ljudi, polovica od ukupnog broja prijeratnih stanovnika.

I Venecijanska komisija je ocijenila da je ovaj praznik diskriminatorski, jer nije u skladu s univerzalnim vrijednostima dijaloga, tolerancije i razumijevanja.

Suradnja na tekstu: Sadik Salimović, Arnes Grbešić