Američki novac i podršku odbilo devet opština u kojima vlada SNSD Milorada Dodika

Zamislite da vam neko pokloni 25.000 eura i podrži rad vaše firme, ne tražeći ništa zauzvrat.

Upravo takvu pomoć je dobila firma “Agroplus” iz Prijedora, na sjeverozapadu Bosne i Hercegovine, koja se bavi uzgojem voća i prodajom proizvoda za poljoprivrednike.

“Tražili smo 2019. godine pomoć za izgradnju moderne hladnjače za voće. Sami iznos nije mali, pa su nam ta sredstva itekako dobrodošla i to nam je tada mnogo značilo. Evo sad nam kreće berba, temperatura je skoro 40 stepeni Celzijusa, i bez hladnjače bi imali ozbiljan problem gdje da uskladištimo tu jabuku do prodaje”, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Dragan Zornić, direktor firme Agroplus.

Polovinu iznosa je ta firma dobila od Američke agencije za međunarodni razvoj (USAID), kroz program “Diaspora invest”, čiji je cilj da stimuliše bh. dijasporu da ulaže u domovinu.

Druga polovina je stigla iz budžeta Opštine Prijedor, jer su lokalne zajednice partneri u ovom projektu, koji postoji od 2017. godine.

Međutim, ove godine će brojni privrednici iz bh. entiteta Republika Srpska ostati uskraćeni za mogućnost da dobiju bespovratna sredstava USAID-a.

Naime, deset lokalnih zajednica iz ovog entiteta je “naprasno” odustalo od saradnje sa USAID-om. Njih devet predvode kadrovi vladajućeg Saveza nezavisnih socijaldemokrata Milorada Dodika (SNSD), a desetu Dodikov koalicioni partner, Ujedinjena Srpska.

Iz Ambasade Sjedinjenih Američkih Država u BiH, kako su rekli za Radio Slobodna Evropa, optužuju Milorada Dodika, predsjednika entiteta RS, da je vršio pritisak na kadrove svoje stranke u lokalnim zajednicama da odustanu od saradnje sa USAID-om.

RSE je kontaktirao vlasti u svih deset lokalnih zajednica, ali je većina njih odbila govoriti o ovoj temi.

Dodik, njegova djeca Igor i Gorica, te brojni saradnici su pod sankcijama SAD-a, zbog “antidejtonskih, koruptivnih i antidemokratskih aktivnosti”.

Iz Dodikove stranke poručuju da im podrška USAID-a ne treba, jer “pomoć koju nudi američka ambasada nema realne efekte, već se svodi na obuke i propagiranje”. Dodaju da “ne postoji bosanska dijaspora”, odnosno da ih zanima isključivo “srpska dijaspora”.

Argumenti američke ambasade protiv Milorada Dodika

Deset lokalnih zajednica, koje su izabrane da učestvuju u programima “Diaspora invest” i “Local Governance”, su naprasno odustale od saradnje, nakon što su primljene na jedan ili oba navedena programa podrške, naveli su za RSE iz Ureda za odnose sa javnošću američke ambasade.

Dodaju da je riječ o lokalnim zajednicama: Čelinac, Foča, Gradiška, Laktaši, Nevesinje, Petrovo, Prnjavor, Srbac, Zvornik i Stanari, te da su sredstva i podrška zbog toga preusmjereni na druge lokalne zajednice.

Ne postoje zvanični podaci o broju nezaposlenih u navedenim opštinama koje su odustale od projekata. Prosječna neto plata se kreće se od 1.061 maraka (oko 540 eura) u Petrovu do 1.575 maraka (oko 805 eura) u Stanarima, pokazuju podaci Zavoda za statistiku RS-a.

“Lideri lokalnih zajednica, koji su odlučili da ne sudjeluju u programima, uskratile su svojim stanovnicima mogućnosti ekonomskog razvoja i boljeg života. Do sada je program ‘Diaspora Invest' podržao 55 kompanija u entitetu RS, što je donijelo više od 20 miliona američkih dolara investicija dijaspore u privatni sektor, te otvaranje više od 920 radnih mjesta”, navode iz Ureda za odnose sa javnošću za RSE.

Objašnjavaju da su kroz program “Local Governance” prethodnih godina rješavana važna pitanja za lokalne zajednice, poput sigurnosti, okoliša, i transparentnosti budžetskih sredstava.

“Nažalost, još uvijek postoje načelnici/gradonačelnici u RS-u, kojima je veći prioritet udovoljiti Miloradu Dodiku i njegovim uskim političkim interesima, nego unaprijediti svoje zajednice”, poručuju iz ambasade za RSE.

Dodikovi načelnici, uglavnom, bez komentara

Milorad Dodik se nije odazvao na poziv RSE da komentariše navode američke ambasade, ali je o temi za RSE govorio Miroslav Vujičić, poslanik SNSD-a u Predstavničkom domu Parlamenta Bosne i Hercegovine.

“Većina projekata koji dolazi od Sjedinjenih Američkih Država i finansirani su preko ambasade nemaju nikakve konkretne efekte, odnosno ne donose ništa konkretno. Navedite mi jednu jedinu opštinu gdje su investirali u bilo koji infrastrukturni projekat”, kaže on.

Objašnjava da mu je neshvatljivo da će ljudi koji žive duži vremenski period u inostranstvu, investirati u Bosnu i Hercegovinu, te dodaje da ne postoji bosanska, već samo bošnjačka, hrvatska i srpska dijaspora.

“Vjerovatno su načelnici iz SNSD-a prepoznali ovo što ja govorim, pa nisu učestvali u projektima”, kaže Vujičić, i dodaje da načelnici ovih lokalnih zajednica imaju “određenu slobodu za rad i djelovanje u partijskom smislu”, te da, po njegovom mišljenju, “nije bilo te vrste pritisaka” o kojima govori američka ambasada.

Mlađan Dragosavljević, načelnik Opštine Srbac, je u kratkom telefonskom razgovoru negirao za RSE da se ova lokalna zajednica povukla iz projekta, te da je bilo pritisaka Milorada Dodika.

“Nikakav pritisak nije vršen od bilo koga, i bilo bi apsurdno i da jeste. Ta informacija nije tačna, bar što se tiče moje lokalne zajednice”, rekao je Dragosavljević za RSE, odbivši detaljnije govoriti o razlozima odustajanja.

I ostali načelnici su odbili govoriti o ovoj temi, dok su pisani odgovori stigli jedino iz Laktaša i Gradiške.

Grad Laktaši je konkurisao na USAID-ov projekat pomoći lokalnoj samoupravi da unaprijedi usluge, izgradi povoljnije poslovno okruženje i bolju saradnju sa civilnim društvom i privatnim sektorom, ali je “naknadno utvrđeno da se aktivnosti projekta u velikoj mjeri preklapaju sa aktivnostima drugih projekata u koje je grad uključen”, navodi se u odgovoru za RSE.

Slične aktivnosti Grad Laktaši provodi sa Razvojnim programom Ujedinjenih nacija (UNDP), te sa Privrednom komorom Republike Srpske.

“Kako ne bismo duplirali aktivnosti, i ponovili nešto što smo već uradili, odlučili smo da ne učestvujemo u projektu USAID-a, jer se on odnosi samo na tehničku podršku lokalnim zajednicama, koju već dobijamo kroz nekoliko programa i projekata”, stoji u odgovoru, uz dodatak da je Grad Laktaši iskazao interesovanje za buduću saradnju sa USAID-om.

Zoran Adžić, gradonačelnik Gradiške, naveo je da je ova lokalna zajednica “sa velikim entuzijazmom primila vijest da je primljena u program “Diaspora invest”, ali da je bila prinuđena da se povuče iz učešća nakon detaljnog razmatranja.

Kao razloge, gradonačelnik Adžić je naveo globalnu inflaciju, nedostatak budžetskih sredstava za učešće u programu, te nedostatak dovoljnog broja zaposlenih, s obzirom da Gradiška učestvuje na još 16 međunarodnih projekata.

Adžić je istakao raniju dobru saradnju sa USAID-om na “nizu značajnih projekata, priznajući kako su “direktno doprinijeli razvoju Gradiške”, uključujući izgradnju prečistača otpadnih voda u industrijskoj zoni, koji je “značajno unaprijedio ekološke standarde, te omogućio daljni razvoji i privlačenje investitora”.

USAID je, također, kako navodi Adžić, obezbijedio obuku mladih za rad u drvnoj i metalnoj industriji, te pomogao unaprijediti administraciju Gradiške, kako bi građani i privreda dobili što bolje javne usluge. Dodaje da se nada i raduje eventualnoj budućoj saradnji.

Šta kažu NVO i opozicija?

RSE je kontaktirao desetak opozicionih zastupnika u skupštinama navedenih lokalnih zajednica. Svi su naveli da nisu bili upoznati sa činjenicom da je njihova lokalna administracija uopšte konkurisala na projekte USAID-a, niti da je od njih odustala.

Ističu da će se o razlozima raspitati na narednoj sjednici opštinske, odnosno gradske skupštine.

Vitomir Kuzmanović radi u nevladinoj organizaciji “Grozd” u Čelincu, koja je posvećena lokalnom razvoju. Ni on, kaže, nije imao informacije o odustajanju ove opštine od USAID projekata.

Naknadno se, dodaje, raspitao i dobio informaciju da se Opština Čelinac “povukla iz projekata zbog nedostajućih sredstava u budžetu za njihovo sufinansitranje”.

Navodi da je šteta za lokalnu zajednicu ne učestvovavati u projektu “Diaspora invest”, jer mnogi stanovnici Čelinca žive i uspješno posluju širom Evrope.

“Povezivanje sa njima bi svakako dalo ogromne benefite u smislu proširenja tržišta, novih poslovnih kontakata, a i novih investitora u lokalnu zajednicu, što sa sobom nosi nova zapošljavanja i bolji standard”, kaže Kuzmanović za RSE.

Dodaje i da opština odustajanjem od učešća “šalje lošu poruku donatorima”.

Šta su ciljevi i efekti USAID-ovih projekata?

Kroz projekat “Diaspora Invest”, lokalne firme imaju priliku dobiti jednokratnu i nepovratnu finansijsku pomoć u iznosu do 70.000 maraka (35.000 eura).

Uslov je da je firma osnovana tokom posljednje tri godine, te da je neko od suvlasnika firme dolazi iz dijaspore, uključujući i Srbiju, Hrvatsku i Crnu Goru.

Polovinu iznosa daje USAID, a polovinu lokalna zajednica, a osim finansijske pomoći, USAID firmama nudi i obuke, treninge, kao i tehničku i stručnu podršku.

“Proteklih sedam godina neumorno smo radili, te osigurali podršku za preko 200 firmi iz dijaspore, koje su u ranim fazama svog poslovanja. Ta privredna društva su generisala preko 2.800 radnih mjesta u 74 lokalne zajednice, od čega je značajan broj u nerazvijenim područjima”, navodi na internet stranici ovog projekta Emily Coffman Krunić, zamjenica direktorice misije USAID-a u BiH.

Projekat se oslanja na bosanskohercegovačku dijasporu, koja broji najmanje dva miliona ljudi, među kojima su mnogi visokokvalifikovani i ekonomski uspešni. Bh. dijaspora zadržava porodične veze sa svojim rodnim mjestima, o čemu svjedoče i transferi dijaspore ka BiH, koji premašuju 1,8 milijardi dolara.

Drugi USAID-ov projekat “Local governance”, pokrenut je u oktobru 2022. godine. Putem njega USAID pokušava pomoći lokalnim upravama u BiH da bolje planiraju, upravljaju, te da pružaju kvalitetnije javne usluge, i povećaju transparentnost i odgovornost prema građanima i preduzećima.

Petogodišnji projekat pomoći lokalnoj upravi je vrijedan 12,8 miliona američkih dolara, sa ciljem da ojača 30 odabranih lokalnih zajednica, pružajući im finansijsku i tehničku podršku.

Između ostalog, projektom se žele osnažiti građani, nevladine organizacije i preduzeća da utiču na procese donošenja odluka, zahtijevaju pozitivne promjene i pozivaju općinske službenike na odgovornost.