Šta treba znati o izbornoj kampanji i izborima u BiH?

Predizborna kampanja za lokalne izbore u Bosni i Hercegovini počinje u petak, 6. septembra, i trajaće do jutra 5. oktobra, nakon čega počinje predizborna tišina do zatvaranja birališta, što se očekuje u 20 sati 6. oktobra.

U kampanji osmih lokalnih izbora koji se održavaju u BiH od nezavisnosti 1992. godine, učestvovaće 386 kandidata za poziciju gradonačelnika ili načelnika 142 lokalne zajednice.

Prema podacima Centralne izborne komisije BiH (CIK), za učestvovanje na izborima ovjereno je ukupno 296 političkih subjekata, od čega je 110 političkih stranaka, a one će se boriti za glasove 3,4 miliona glasača.

Iako su trenutno u pritvoru, pojedini kandidati će moći da učestvuju u kampanji, jer im zakoni to dozvoljavaju.

Šta znači izborna kampanja?

U bh. zakonodavstvu, izborna kampanja je eksplicitno definisana kao period od 30 dana uoči izbora, u kojima politički subjekt “na zakonom utvrđen način upoznaje birače i javnost sa svojim programima i kandidatima za predstojeće izbore”.

Upoznavanje birača sa programima i kandidatima je zabranjeno u periodu od raspisivanja izbora, što je ove godine učinjeno 8. maja, do početka kampanje.

To se naziva “preuranjena kampanja”, i kažnjava se novčanom kaznom od 3.000 do 30.000 maraka (od oko 1.500 do 15.000 evra).

Sredinom avgusta, CIK je saopštio da je zbog preuranjene kampanje i zloupotrebe resursa u periodu uoči kampanje izrečeno 59 kazni ukupne vrijednosti 233.500 maraka (oko 120 hiljada evra).

Zakonski je određeno da svaki politički subjekt u kampanji može potrošiti maksimalno 30 feninga (15 centi) po ukupnom broju glasača u gradu ili opštini.

U praksi, ovo znači da svaka stranka, naprimjer u Banjoj Luci, može potrošiti maksimalno 5,8 miliona maraka (oko 2,97 miliona evra).

Šta se bira?

Na izborima će se ukupno birati 142 gradonačelnika, odnosno načelnika opština, te će biti izabran isti broj skupština opština/gradova. Građani će birati i novi saziv Skupštine Brčko distrikta BiH, kao posebne administrativne jedinice u BiH. Prema Izbornom zakonu, ovo tijelo naknadno bira gradonačelnika.

Više od 25.700 kandidata će da se bori za mjesta u parlamentima lokalnih zajednica.

Procjene CIK-a govore da će izbori koštati oko 19 miliona maraka (oko 9,7 miliona evra).

Koliko ljudi glasa?

Na izborima će moći da glasa ukupno nešto više od 3,4 miliona ljudi, koliko je upisano u Centralni birački spisak. Ovo je više od broja stanovnika u zemlji, jer procjene Ujedinjenih nacija pokazuju da BiH trenutno ima manje od 3,2 miliona stanovnika.

Kako je ranije rečeno iz CIK-a, sve osobe koje imaju ličnu kartu i prijavljeno prebivalište u BiH, iako žive u inostranstvu, su na biračkom spisku, pa je zbog toga razlika.

Ukupan broj glasačkih mjesta bi trebalo da bude objavljen najkasnije do 21. septembra, dok se već zna da će u inostranstvu oko 40.000 birača moći glasati u 14 diplomatsko-konzularnih predstavništava u osam država.

Koliko je žena na listama?

Od 386 kandidata za načelnike i gradonačelnike u BiH, samo je 29 žena, ili 7,5 odsto.

Situacija je drugačija sa odborničkim listama.

Prema Izbornom zakonu BiH, liste kandidata za odbornike moraju imati ravnopravnu zastupljenost polova, što znači da jedan od polova mora biti zastupljen sa najmanje 40 odsto kandidata.

Da li zakon nekome brani da bude kandidat?

Pravosnažna zatvorska presuda duža od šest mjeseci je jedini način da kandidatu bude oduzet mandat, a za kampanju nema ograničenja.

Nakon ovjeravanja kandidatskih listi, one se ne mijenjaju, čak i ako kandidati odustanu od učešća na izborima, već se to radi samo u slučaju ako kandidat premine u međuvremenu.

U posljednjih mjesec dana, dva načelnička kandidata su završila u pritvoru zbog sumnji na korupciju, i to Ibro Berilo, trenutni načelnik Trnova kod Sarajeva, te Strahinja Bašević, kandidat za načelnika Sokoca, opštine u sastavu Istočnog Sarajeva.

Prema trenutno važećim zakonima, nema prepreka da oni budu izabrani.

Visoki predstavnik u BiH, Kristijan Šmit (Christian Schmidt), u martu je nametnuo izmjene Izbornog zakona, kojima se zabranjuje kandidovanje na izborima osobama koje imaju presudu za ratne zločine.

Koje lokalne zajednice imaju poseban status?

Načelnici i gradonačelnici se u velikoj većini lokalnih zajednica biraju direktno, sem u tri – gradovima Sarajevu i Mostaru, te Distriktu Brčko.

U Sarajevu, glavnom gradu BiH, vijećnici iz četiri opštine, koji se biraju direktno na izborima, prvo biraju sastav Gradskog vijeća, nakon čega ovo novoformirano tijelo bira gradonačelnika.

Mostar, takođe, bira gradonačelnika u Gradskom vijeću, i to dvotrećinskom većinom od 35 vijećnika.

U ovom gradu na jugu BiH lokalni izbori nisu bili održani od 2008. do 2020. godine, nakon što je 2010. godine Ustavni sud BiH ukinuo posebna izborna pravila, koja je šest godina ranije nametnuo tadašnji visoki predstavnik u BiH, Pedi Ešdaun (Paddy Ashdown).

Mostarka Irma Baralija je 2018. podnijela apelaciju Evropskom sudu za ljudska prava, i tužila BiH zbog neodržavanja izbora u Mostaru. Sud je u oktobru 2019. donio odluku u njenu korist, te naložio Parlamentu BiH da izmjeni Izborni zakon u narednih šest mjeseci.

Brčko, na sjeveroistoku zemlje, ima poseban status od 2000. godine, kada je odlukom Međunarodne arbitražne komisije za Brčko proglašeno za zaseban distrikt, koji ne pripada ni jednom od entiteta.

Na izborima se direktno bira Skupština Distrikta, koja kasnije bira gradonačelnika.