Mađarski projekti u Republici Srpskoj između obećanja i realnosti

Umjesto solarnih panela – hercegovačka šikara.

Tako danas izgledaju Zupci, kod Trebinja na jugu Bosne i Hercegovine, gdje je mađarska kompanija “Lugos Renewables” trebalo da gradi solarnu elektranu, najveću na Balkanu.

Slično je i sa mnogim drugim mađarskim projektima u BiH, najavljivanim u prethodnim godinama, nakon što su tamošnji premijer Viktor Orban i Milorad Dodik, predsjednik bh. entiteta Republika Srpska, počeli da gaje bliže odnose.

Peter Sijarto, mađarski šef diplomatije, 12. novembra je najavio “preuzimanje” projekata od kojih je Njemačka odustala u RS zbog Dodikove secesionističke politike.

Istovremeno, Dodik je najavio da će Mađari “ući u Elektroprivredu RS” – entitetsko preduzeće za proizvodnju, distribuciju i snabdijevanje električnom energijom – ne precizirajući na koji način.

Sem neizgrađene elektrane i njemačkih projekata koje je Mađarska već ranije objavila da će preuzeti, energetska zajednica RS i Mađarske nije ni u povojima, dok je pomoć poljoprivrednicima za sada “stala” na četvrtini sredstava.

Iz entitetskih institucija, kao ni iz mađarske Vlade, nije odgovoreno na upite RSE o tome u kojoj su fazi projekti.

Šikara umjesto solarne elektrane

Kompanija iz Mađarske “Lugos Renewables” je u novembru 2022. zvanično postala većinski vlasnik Solarne fotonaponske elektrane Trebinje 1, ali detalji ugovora su ostali tajna.

Tada je Konkurencijski savjet BiH odobrio da ova kompanija od Elektroprivrede RS (ERS) preuzme većinsko vlasništvo nad elektranom, kao i koncesiju koja je kompaniji iz Trebinja ranije dodijeljena.

Kako je u avgustu 2022. iz “Lugosa” potvrđeno za RSE, oni su preuzeli 70 posto elektrane vrijedne više od 50 miliona evra, a završetak izgradnje je planiran krajem 2024. godine.

Reporter RSE je bio na terenu gdje bi trebalo da bude izgrađena elektrana, te od solarnih panela, bar za sada, nema ni traga.

Iz Transparency International BiH su ranije za RSE naveli da je mađarska kompanija došla do koncesije zaobilaženjem procedura i bez javnog nadmetanja, te da detalji ugovora “nisu poznati javnosti”.

Mađarske poljoprivredne mašine

Jedna od prvih stvari oko koje su se dogovorili Dodik i Orban bila je pomoć od 100 miliona evra privredi i poljoprivredi u Republici Srpskoj.

Kasnije se ispostavilo da se radi o novcu koji se u Republici Srpskoj može iskoristiti samo za kupovinu mađarske poljoprivredne mehanizacije, te za koju su poljoprivrednici morali da uplate 30 odsto vrijednosti kao i PDV.

Kako je 12. novembra naveo Sijarto, isporučene su mašine vrijedne 26 miliona evra. Još nema naznaka da li će i kada biti odobren ostatak do 100 miliona evra obećane pomoći.

Iz Fondacije “Progressus”, zadužene za provođenje projekta u RS, naveli su za RSE da su potpisali Ugovor o grantu u vrijednosti nešto većoj od 26,8 miliona evra.

Ugovor je potpisan sa Centralnoevropskom neprofitnom razvojnom mrežom (CED) koja je u Budimpešti nadležna za realizaciju Programa podrške.

CED ima potpisan ugovor sa Ministarstvom spoljnih odnosa i trgovine Mađarske, na čijem čelu je Sijarto, koje na račun te organizacije uplaćuje novac za planiranu podršku.

Preuzeti njemački projekti

Sijarto je na privrednoj konferenciji na Jahorini najavio da će Mađarska preuzeti tri projekta u RS od kojih je Njemačka odustala.

Isto je još u aprilu objavila Vlada RS, nakon sastanka entitetskog premijera Radovana Viškovića i mađarskog ministra ekonomskog razvoja, Martona Nađa (Nagy).

U pitanju su projekt prečišćavanja otpadnih voda u Gradišci na sjeverozapadu zemlje, te dva projekta na jugu – izgradnja vjetroelektrane “Hrgud” u Berkovićima i obnova hidroelektrane kod Trebinja.

Na njima će raditi mađarske kompanije “Veolia”, “MBM” i “Alteo”, ali do danas nije poznato kada bi trebalo da počnu.

Njemačka je u aprilu 2022. zamrznula projekte u RS ukupne vrijednosti oko 105 miliona evra, a u avgustu 2023. su se u potpunosti povukli.

Kako je ranije navedeno za RSE iz Ambasade Njemačke u Sarajevu, “teško bi bilo objasniti” njemačkim poreskim obveznicima zašto podržavaju “značajnom sumom entitet koji, prema izjavama njegovog predsjednika, otvoreno razmišlja o izlasku iz Bosne i Hercegovine”.

Zaboravljena ‘energetska zajednica'

Još jedan projekat koji nije daleko odmakao od najava u medijima je tzv. “energetska zajednica” RS i Mađarske.

Kako je Dodik naveo u izjavi mađarskim medijima u novembru 2022., Orban je na njihovom sastanku predložio formiranje balkanske energetske zajednice, u kojoj bi RS Mađarskoj slala višak električne energije, a zauzvrat dobijala naftu i naftne derivate.

U istu priču je navodno trebalo da bude uključena i Srbija.

Ministar energetike i direktor Elektroprivrede RS su tada potvrdili za RSE da se razgovaralo o regionalnoj energetskoj asocijaciji, kako su je nazvali, ali dalje od razgovora se po svemu sudeći nije odmaklo.

Tajni pregovori oko zaduživanja RS kod Mađarske

U pozadini priče o prijateljstvu sa mađarskim vrhom i zagrljaju pred kamerama, u šturim informacijama postalo je dostupno da je Republika Srpska tražila i pomoć od Mađarske da bi mogla da ispunjava budžetske obaveze.

RS se do sada zadužila i kod državne Izvozno-uvozne banke (EXIM) Mađarske, u dva navrata, za ukupno 140 miliona eura namijenjenih za finansiranje budžetskog deficita i refinansiranje dijela duga.

Prvo zaduženje od 110 miliona evra bilo je u decembru 2022. godine uz rok otplate na 10 godina, fiksnu kamatu od pet procenata i jednogodišnju odgodu plaćanja.

Drugo zaduženje kod EXIM banke od 30 miliona evra uslijedilo je gotovo godinu kasnije, u septembru 2023. godine, pod istim uslovima kao prethodni kredit.

To je praktično jedino zaduženje Republike Srpske iz zemlje koja je članica EU, nakon što su SAD u julu prošle godine pooštrile sankcije protiv cijelog vrha RS zbog secesionističkog i antidejtonskog djelovanja.

Vlasti Mađarske i RS zvanično nijednom nisu govorili da postoje bilo kakvi pregovori oko pozajmica. Informacije su bile dostupne tek nakon što su odluke objavljene u entitetskom Službenom glasniku.